Meningen

My father died.

I'm sorry, Nathan.

It's not your fault.

I mean, I feel sad for you.

X+Y is een fascinerende film over hoe een zwaar autistische jongen het leven ervaart en hoe zijn omgeving de omgang met hem dagdagelijks moet ondergaan. Een gevoelige film waarbij ze alle valkuilen hebben vermeden zodanig dat het geen schouwspel van allemaal excentrieke trekjes zou worden. Het eindresultaat is een subtiel en tactvol zicht op het gecompliceerde leven dat Nathan leidt. Een complex bestaan waarbij lichamelijk contact, affectie en de meest logische dingen onlogisch zijn voor zo iemand.

Dagdagelijkse handelingen resulteren in schier onmogelijke opdrachten dankzij een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis. Zo is het eten van noedels alleen mogelijk indien het aantal steeds een priemgetal is. Het feit dat Nathan daarlangs ook nog eens op wiskundegebied een intellectueel persoontje is, zorgt ervoor dat hij nog meer als een buitenbeentje wordt aanzien. Totdat hij geselecteerd wordt voor het Engelse team dat meedingt in een wiskundige olympiade en hij op trainingskamp gaat in Taipei. Voor het eerst is hij niet de enige outsider en is hij verwondert dat hij voor eens niet de vreemd, rare kwibus blijkt te zijn (“I'm usually the weird one.”)

Ik hoor de sceptische kritieken al waarbij er geopperd wordt dat dit gewoon een zoveelste “Rain Man” voorstelt, maar dan zonder steracteurs Cruise en Hoffman. Het gaat inderdaad ook over een autistisch iemand die bepaalde exceptionele karaktereigenschappen bezit. Maar toch is de strekking van de film iets anders en ligt de nadruk op het trauma dat Nathan in het verleden heeft opgelopen tijdens een verkeersongeval met zijn vader en het openbloeien van deze gesloten persoonlijkheid.

Wat me vooral boeide in deze film was de bonte mengeling van personages. Stuk voor stuk zijn het pareltjes van acteerprestaties. Vooreerst Asa “The boy in the striped pyama” Butterfield die op een toch wel bewonderenswaardige manier het moeilijke karakter van Nathan vertolkt. Een briljante geest zonder gevoelens en wiens egoïsme echt irriteert. Nathan’s moeder wordt gespeeld door Sally Hawkins. Een rol die minder in de spotlights staat maar desalniettemin niet zo vanzelfsprekend was. Rafe Spall is de aan MS lijdende briljante wiskundeleraar Martin. Ook iemand die ooit deel uitmaakte van een wiskundeteam, maar nu niet meer is dan een suïcidale sarcast die het beste van zijn leven wil maken. Maar vooral de groep jongeren was een aandoenlijke bende met uiteenlopende karakters waarbij vooral Jake Davies als de immer betweterige Luke schittert. Het is een ingewikkeld, intelligent ventje die telkens ingewikkelde theorieën afratelt, maar uiteindelijk dit als dekmantel gebruikt om zijn eenzaam,verdrietig leven te beschermen.

Het verhaal is uitermate geschikt om er een melodramatische geheel van te maken. Maar ondanks dat het neigt te verzanden in een tranendal en de verplichte waarden van doorzettingsvermogen en triomf aanwezig zijn, wordt alles op een integere en tactvolle manier verwerkt, zodanig dat het niet al te melig wordt. De meest indrukwekkende fragmenten handelden over onbeantwoorde affectie, teruggevonden affectie en de prille ontluikende affectie bij iemand die ongevoelig hiervoor is. Het geheel draait rond steun, begrip en relaties. Misschien waren de mathematische vraagstukken te moeilijk voor mij, maar de emotionele raadsels waren overduidelijk. “X+Y” is voor mij met hoge onderscheiding geslaagd.

4*

“Are tou taking any of this seriously?

Of course I am. I’m their mother.”

“XX” is een anthologie die het vaandel horror meegekregen heeft, maar eigenlijk niet echt angstaanjagend is. Er is geen echt verband tussen de vier verhalen. In eerste instantie dacht ik dat het telkens te maken had met de moederfiguur en haar dagdagelijkse beslommeringen in haar gezinssituatie. Maar dan kwam het derde verhaal, dat dan weer een heel ander thema aansneed. Misschien is het dat in elk verhaal een vrouwelijk personage de hoofdrol speelt. Achteraf maakte de korte inhoud op IMDb me duidelijk dat het hier over vier kortverhalen ging die geschreven en geregisseerd werden door vrouwen. Ik zat er dus niet echt ver naast.

Het meest fascinerende en op een bepaalde manier angstaanjagende verhaal hebben ze ditmaal niet bewaard als apotheose. Het eerste verhaal “The Box” is echt wel het meest creepy en is ook het enige verhaal waar een redelijk goor tafereel in voorkomt. Een choquerend verhaal waarbij de weigering voor het nuttigen van noodzakelijke maaltijden centraal staat. En nee, het was niet het kannibalistisch feestmaal dat verwarde. Of het verontruste gevoel dat over je heen kruipt als je bedenkt dat je eigen kinderen in zo’n situatie zouden terechtkomen. Het was vooral die finale beelden van uitgemergelde lichamen dat me trof. Het enige dat ik me afvroeg was hoe ze dit beeld hadden kunnen bewerkstelligen. En natuurlijk de ultieme vraag : wat zat er nu in godsnaam in die doos?

“The Birtday Party” was eerder een slapstick waarbij ik het gevoel kreeg dat ik naar een film uit de oude doos aan het kijken was. Een soort spelletje “Waar-verberg-ik-het-lijk” dat eerder op de lachspieren werkte dan angst aanjoeg. Een Hitchcockiaans verhaal dat zich profileerde als een deurenkomedie. Eigenlijk is dit het enige verhaal dat niet echt te klasseren is als horror. Het is eerder een belevening van een gênante situatie. “Don’t fall” valt dan weer onder de categorie “Bekend horror onderwerp” waarbij een verzameling petrogliefen voor een regelrechte nachtmerrie zorgt voor een aantal jongeren. Hun kampeertrip ergens in een woestijn eindigt niet zoals ze het verwacht hadden. Het finale verhaal “Her only living son” is het meest diabolische verhaal. Het is zoiets als “Rosemary’s Baby” maar ditmaal vlucht de moeder met haar zoon en probeert ze zijn lotsbeschikking te beïnvloeden. Een moederlijk instinct dat opborrelt om haar enige zoon te beschermen tegen het ultieme kwade.

Misschien is het feit dat deze vier beknopte kortverhalen geregisseerd zijn door vier vrouwen dat ze niet uitermate griezelig zijn maar eerder een demonstratie zijn van moederlijke angst als het over hun opgroeiende kroost gaat. Elke moeder wil tegenwoordig dat een verjaardagsfeestje van hun lieftallige dochter kost wat kost geslaagd is? En daar doen ze dan ook alles voor. En welke moeder heeft niet nachtmerries over anorectisch opgroeiende kinderen of zonen die het warme nest de rug toekeren vanwege een schadelijke invloed? Het is op een gewiekste manier verwerkt in de meeste kortverhalen (buiten “Don’t fall”). De grootste bron van frustratie in elke van de vier verhalen is dan wel het onverklaarde. Op het einde van elk verhaal blijft men zitten met enkele pertinente vragen. Inderdaad, wat zat er nu in die doos? Pleegde David zelfmoord in “The Birtday Party”? Wat waren die petrogliefen in “Don’t fall"? Zelfs het stop-motion filmpje dat diende als bindmiddel tussen de kortverhalen was redelijk verwarrend.

Hoogst origineel was het niet. Hoogst interessant was het dan weer wel. Film technisch was het wel puik te noemen. De stillevens van samengestelde maaltijden in “The box”. De geslaagde transformatie in “Don’t fall” gezien het beperkt budget. Het zwartgallige in “The Birtday Party” en het wreedaardige in “Her only living son”. Ik had alleen het gevoel dat de verhalen qua inhoud veel meer omvatte dan dat ze in zo’n korte film konden tonen. Kortom, de tijdspanne heeft het briljante in deze films een beetje gefnuikt mijn inziens.

2.5*