Meningen

Zo populair als Hollywood-films over de Amerikaanse maffia zijn, zo genegeerd worden de verismo-films over de Italiaanse maffia, maar ik hou meer van de laatste omdat die een grimmigere wereld schilderen waar armoede, verwaarlozing en misdaad in elkaars verlengde liggen. Ik was bang dat A Chiara al te veel de romantiek van het maffialeven zou deconstrueren, resulterend in een saaie en bloedeloze film, maar de film is beslist een spannende film omdat er voortdurend de dreiging van geweld is (en omdat de niet-professionele acteurs zeer goed acteren), in dit geval omdat het 15-jarig meisje Chiara dat ontdekt dat haar familie tot de Ndrangheta hoort bepaald niet bang is en als opstandige puber haar eigen plan trekt met ietwat The Godfather-vibes omdat het meisje zich verrassenderwijs ontpopt als een goede kandidaat-maffialid. Alleen jammer dat het einde wat vaag is (en waarschijnlijk bewust ambigu): we leren over het Italiaanse overheidsprogramma om kinderen van maffialeden uit het gezin en het maffialeven te halen, maar Chiara lijkt toch los te komen van haar familie zonder de hulp van dat programma maar de film maakt niet duidelijk hoe dat zit.

El Abrazo de la Serpiente is in wezen de zoveelste vertelling van Conrads roman ‘Heart of Darkness’. Het verhaal van Conrad is een reisverhaal waarbij men steeds dieper het Afrikaanse oerwoud intrekt maar daarmee ook steeds meer wordt geconfronteerd met wreedheid en barbarij. Ogenschijnlijk is het de ongecultiveerde natuur en de inboorlingen die barbaars en wreed zijn, maar het verhaal laat vooral zien hoe de westerling zelf de grootste barbaar is die natuur en inboorlingen vernietigt voor een beetje ivoor dus voor eigen gewin. De reis naar ‘het hart van de duisternis’ is eigenlijk de reis naar onze eigen barbaarse zelf zoals die zich kan manifesteren ver buiten onze beschaving die daarmee onmachtig is geworden onze wrede natuur nog te kunnen temmen of bedekken.

De meest beroemde verfilming van deze roman c.q. thematiek is ‘Apocalypse Now’ die het verhaal verplaatst naar de jungle van Vietnam ten tijde van de Vietnamoorlog. El Abrazo de la Serpiente lijkt iets dichter bij het oorspronkelijke verhaal te blijven waarbij de reis plaatsvindt in de Amazone (in plaats van de Kongo) en de westerling natuur en inboorlingen vernietigt om een beetje rubber (in plaats van ivoor) te winnen. Wij denken wel dat wij beschaafd en de inboorlingen barbaarse ‘kannibalen’ zijn, maar de religie die wij brengen om hen te beschaven is nota bene gebaseerd op het ritueel van het lichaam van Christus – nota bene onze god – te eten: wij zijn zelf de grootste kannibalen. Wij zijn verworden tot wat de indianen chullachaqui noemen: ons evenbeeld maar zonder ziel of herinneringen. We zijn onze menselijkheid verloren en dwalen slechts doelloos rond.

Een interessante toevoeging is het uitgangspunt van de wetenschapper die op zoek is naar yakruna, een ‘heilige plant’ die sjamanen zouden gebruiken (hetgeen doet denken aan de opmerkelijke avonturen van Hofmann, de ontdekker van LSD, en andere wetenschappers die bij de traditionele indianen gingen leven om er kennis te kunnen maken met hallucinatoire planten). Dat is interessant omdat het in mijn interpretatie mooi het contrast blootlegt van onze ‘beschaving’ en de nog dicht bij de natuur levende inheemse volkeren: juist omdat in onze christelijke beschaving de natuur is ontheiligt, zodat we haar kunnen exploiteren en vernietigen, zijn we gefascineerd door de verhalen en effecten van magische, heilige planten die zich diep verschuilen in de oerwouden. Tegenover onze kille, rationele wetenschap die alle betekenis en dromen vernietigt, staat het heilige ontzag voor de natuur en het leven bij de natuurvolkeren die juist door te ‘dromen’ de natuur en het leven in standhouden terwijl wij die in onze kille wetenschappelijkheid vernietigen. De indiaanse sjamaan stelt dan ook als diagnose voor onze ziekte – overal waar wij komen, brengen we slechts dood en verderf – dat wij niet meer kunnen dromen.

De laatste hoop is dat we zelf yakruna eten om zo even één te worden met de slang (de Schepper), niet als drug (vermaak) maar om onze ziel terug te vinden en te stoppen met onze vernietiging van de wereld. Ironisch genoeg biedt onze moderne wetenschap – die alles onderwerpt aan kille rationaliteit en alle leven vernietigt – ook de weg naar echte wijsheid vanuit een nieuwsgierigheid naar ‘magische’ planten. Belangrijker dan dat de indianen van ons leren, moeten wij van hen leren.

De boeiende thematiek is echter matig boeiend uitgewerkt in de film. De beelden van de Amazone zijn prachtig maar we zien die weelderige rijkdom van de natuur slechts vaag want (bijna) de hele film is in zwart-wit geschoten, ongetwijfeld om zo uit te beelden dat we de natuur en daarmee onszelf verloren hebben. De natuur is zo tot chullachaqui, een leeg omhulsel, gereduceerd. Slechts de psychedelische beelden tijdens de yakruna-trip zijn in kleur, want alleen via deze heilige plant kan de wereld zelfs voor de westerling weer haar heiligheid en daarmee haar kleur terugkrijgen.

De favoriet van Wilder zelf maar ik vond ‘m net als The Lost Weekend (1945) - MovieMeter.nl wat tegenvallen. De film is zelfs wat saai, maar net als The Lost Weekend heeft de film op het einde een interessante twist: niet zo’n twist die bijna alle huidige films hebben en die het verhaal opeens helemaal de andere kant op stuurt maar een subtiele twist die de film opeens een extra laag geeft in plaats van het een andere kant op te sturen en die de film ver verheft boven de middelmaat. In dit geval een twist met als boodschap iets als: als je uit sensatiezucht maar lang genoeg leugens vertelt wordt op een gegeven moment de waarheid sensationeler dan je volgende leugen. Maar net als in The Lost Weekend is de motivatie van de hoofdpersoon om aan het eind opeens iets anders te doen wat raadselachtig in de zin dat er meerdere factoren of theorieën mogelijk lijken zodat de film je daar als kijker over laat nadenken in plaats van het antwoord te geven zoals bij de meeste andere films gebeurt. De film is denk ik geen film noir maar de hoofdpersoon Tatum is overigens wel weer een zeer cynische gast (die dan nog wordt overtroffen door de andere hoofdpersoon Lorraine qua verdorvenheid). Bijzonder leuk is hoe Wilder de karakters en hun kleding laat verbinden: zo merkt Tatum op dat Boot zowel een riem als bretels draagt dus zekerheid wil en zo ook alle feiten checkt terwijl Lorraine net zo leugenachtig is als haar geblondeerde haar.

De film oogt erg actueel wegens de hele mediahype omtrent ‘nepnieuws’, maar de film demonstreert natuurlijk juist dat nepnieuws geen uitvinding van Trump is maar altijd al heeft bestaan. Ik denk dat het kapitalisme noodzakelijk de journalistiek corrumpeert (en nota bene The American Dream verbindt in zijn beroemd voorbeeld kapitalisme en media: ‘van krantenjongen tot krantenmagnaat’) omdat kranten en in onze tijd webmedia commerciële producten zijn en dus aan de man moeten worden gebracht zodat de klant primair moet worden bediend in plaats van geïnformeerd: zo moeten er deadlines worden gehaald (zodat zorgvuldig onderzoek vaak ontbreekt), verkoopt sensatie dus opgeklopte verhalen beter en wil de consument alleen nieuws dat in zijn politiek straatje past (omdat het leuker is om in je mening te worden bevestigd dan ‘cognitieve dissonantie’, hetgeen we nu filter bubbles noemen). Wel kent de vrije markt een inherent correctiemechanisme: als een krant te ver gaat in zijn leugens verliest het zijn geloofwaardigheid en gaan de klanten naar een andere, betere krant. In socialistische dictaturen wordt niet om geld maar om ideologie gelogen en ontbreekt behalve een alternatieve informatiebron zelfs een inherent correctiemechanisme, nu volgens Arendt een dictatuur juist is gebaseerd op het ondermijnen van alle feitelijke kennis. De burger in een dictatuur hoeft de leugens van het regime niet te geloven: het gaat er veeleer om dat de burger geen idee meer heeft wat waar en wat niet waar is zodat alles mogelijk waar wordt. De film focust overigens niet alleen op de leugens van een sensatiebeluste journalist die daarmee snel rijk wil worden maar ook op het manipulatieve van de media die niet alleen de gebeurtenissen verslaan maar zelf ook bewust en onbewust nieuws scheppen. Gelijk de kwantummechanica leert qua observeren van kleine deeltjes, lijken ook de media geen gebeurtenissen te kunnen verslaan zonder die gebeurtenissen ook zelf mede te bepalen door erover te berichten.

Overigens, een toevallig actueel tintje geeft het drama van de Thaise voetballertjes die vast zitten in een grot: dat vergelijkbare drama demonstreert dat vastzitten in een grot nog steeds ‘groot nieuws’ is dus een gebeurtenis is die de verbeelding van de nieuwsconsumenten prikkelt. Tatum weet ook dat mensen ‘human interest’-verhalen willen lezen, zodat een drama met één slachtoffer veel beter verkoopt dan een drama met vele slachtoffers omdat vele slachtoffers anoniem worden dus slechts een getal. Daarom spreken journalisten en politici bijna altijd over specifieke gevallen (‘Dit is Ans: zij is bijstandsmoeder en kan moeilijk rond komen’) in plaats van over statistieken (‘60% van alle bijstandsmoeders kan moeilijk rond komen’) want mensen willen een gezicht zien in plaats van een getal horen. Zoals The Lost Weekend groot inzicht toont in alcoholisme, toont deze film groot inzicht in de werking van de media.

Een mooie en diepzinnige film. De film is in feite Heart of Darkness in de ruimte (ofwel een soort kruising tussen Apocalypse Now en bv. Interstellar).

De film gaat over de vraag waarom we naar buitenaards leven zoeken en de Aarde verlaten om naar de sterren te reizen. Waarom storten we ons in het onbekende, de eenzaamheid en de dood? Waar vluchten we van; waar zijn we bang voor (en de film hint er ook naar dat we zo’n zootje maken op Aarde dat het niet vreemd is dat we de ruimte in vluchten waar we echter de strijd, de commercie en alle andere Aardse zaken gewoon mee naar toe nemen)? Waarom hebben we niet genoeg aan het leven dicht bij ons, aan onze familie (met de paradox dat we onze dierbaren op Aarde verlaten om te bewijzen dat we niet 'alleen' zijn in het heelal)? Heeft de mens nog wel een thuis als hij nog slechts voor zijn idealen leeft? Overigens, Oswald Spengler noemt dit alsmaar verder willen gaan en ontdekken, elke grens overschrijdend, het faustisch verlangen van de (West-Europese) mens: het dreef bv. Columbus al naar de ontdekking van Amerika maar het zal ook onze vernietiging betekenen (vandaar de verwijzing naar Faust). De film maakt dit heel concreet.

De film gaat ook over de erfzonde die van vader op zoon overgaat en het weerstaan van de duisternis die sowieso voor elke astronaut zowel letterlijk als psychisch enorm is: de vader is in zijn eenzame reis naar de rand van het zonnestelsel (waar de zon nog slechts een ster is) krankzinnig en een gevaar voor de Aarde geworden en nu staat de zoon voor de opdracht het pad van zijn vader niet te volgen, terwijl hij hetzelfde koude en rationele karakter heeft, en om het goed te maken (in meerdere opzichten).

De film voelt als psychologische science-fiction – als uitdrukking daarvan wordt Roy als astronaut aldoor psychologisch geëvalueerd – zonder veel actie, maar dat maakt de film zo bijzonder. De film greep me niet bij m’n strot maar heeft een boeiende thematiek en is zeker een van de beste films van 2019. Tussen vier en vier-en-een-halve ster waarbij ik ‘m voor nu naar boven afrond.

Ik weet uit ervaring dat Marokko weliswaar maar op een paar uur vliegen van Schiphol ligt maar dat de cultuurshock niet groter kan zijn: in Marokko is de kleding, de kleuren, de waarden, de cultuur, kortom alles anders. Deze film weet sfeervol die ‘andere’ cultuur weer te geven: het oogt allemaal heel exotisch en tegelijk heel oud-Hollands zoals inderdaad bij Vermeers Melkmeisje. Het is het sterke punt van de film, want het verhaal is weinig bijzonder en de film is traag zodat het verder behoorlijk saai is. De titel verwijst natuurlijk niet alleen naar het kind maar ook naar het patriarchaat die in de film fysiek niet aanwezig is maar die wel alles bepaalt.

Naar aanleiding van Birdman (2014) ben ik Synecdoche, New York (2008) gaan kijken en naar aanleiding van Synecdoche ben ik Adaptation (2002) gaan kijken. Het zijn namelijk drie films die erg veel op elkaar lijken qua inhoud en vorm, zodat als je de ene goed vindt je waarschijnlijk de andere ook goed vindt (en ik vind ze goed!). Synecdoche en Adaptation zijn beide door Charlie Kaufman geschreven: hij is volgens mij de grootste scenarioschrijver en zijn stijl doet me denken aan die van de grootste cabaretier van Nederland, Micha Wertheim: ontregelend, diepzinnig, grappig, intelligent en heel, heel erg ‘meta’. Een soort Woody Allen maar dan veel beter.

Adaptation gaat – uiteraard - over een scenarioschrijver, ja over Kaufman zelf om precies te zijn, want waar kan een scenarioschrijver anders over schrijven dan over zichzelf als Kunst over het Echte Leven moet gaan? Maar de vraag die deze en andere genoemde films moeten beantwoorden is dan ook niets minder dan: wat is het ‘echte’ leven (en dan ook: wat is Kunst)? De scenarioschrijver, Charlie dus, woont samen met zijn tweelingbroer, maar het gekke is nu dat Charlie – uiteraard – de geniale scenarioschrijver is (genieën zoals Kaufman zijn niet bescheiden over zichzelf) en zijn broer een ‘nobody’ is maar dat Charlie ongelukkig is en geen raad weet met het leven terwijl zijn broer gelukkig is en het leven hem heel makkelijk af gaat. Dat is gek want ze hebben als eeneïge tweeling beide dezelfde DNA, zodat ze volgens de evolutietheorie beiden even goed aan het leven zouden moeten zijn aangepast. Toch doet Charlie blijkbaar iets fout, maar wat? Maar gelukkig is Charlie een genie zodat hij dat mysterie wil gaan oplossen in zijn Kunst.

Nu is de meest opvallende overeenkomst tussen de drie films dat ze erg ‘meta’ over hun kunst zijn (zoals de meeste naoorlogse kunst dat lijkt te zijn). Adaptation is zelfs een film over een film over een boek over een leven. Maar anders dan Birdman en Synecdoche zijn hier de niveaus wel duidelijk gescheiden. Dat moet ook – en hier komen de spoilers – want uiteindelijk blijkt de oplossing te zijn dat Charlie geen grip op het leven kreeg omdat hij zo intellectueel en ‘meta’ was: het probleem van sommige mensen zoals Charlie is dat ze te veel nadenken over het leven in plaats van gewoon te leven. Organismen zijn succesvol (en gelukkig) omdat ze zich niet afvragen wat anderen van hun denken maar gewoon hun ding doen: zij volgen niet alleen hun passie maar zijn ook hun passie in plaats van dat ze zichzelf zien door de ogen van de ander waardoor ze worden afgeremd en niet echt leven. Het leven is succesvol als men niet te veel met zichzelf bezig is (als object) maar als men waarachtig als subject leeft. Dat maakt plat amusement met onmogelijke actiestunts soms beter dan al dat filosofisch geouwehoer over het leven in ‘kunstfilms’ waardoor er geen leven en ook de kunst dood en saai is. De intellectueel denkt wel dat praten over zichzelf, over het leven en de studie van de passie van anderen het echte leven is, maar dat heeft hij mis. De paradox van Kunst is dan ook dat de kunstenaar uiteindelijk beide moet kunnen doen: echt leven en reflecteren op het leven.

De film volgt dit in haar eigen ontwikkeling: Charlie wil iets nieuws, iets geniaals doen, maar precies daarom wordt het niets en net zoals bij Charlie de spanning stijgt naarmate de deadline dichterbij komt, neemt bij de kijker de spanning toe welke plotwending moet worden gemaakt om de film te laten 'lukken' met daarbij de in de film gegeven belofte door een filmscenario-expert dat alles nog goed kan komen met een geweldig einde (iets wat Micha Wertheim trouwens ook als thema neemt bij zijn show 'Voor je het weet'). De film is zeer gelaagd: bv. de titel 'Adaptation' verwijst naar Darwins theorie maar ook naar het proces van het omzetten van een boek in een film en het scenario van zijn broer over een moordenaar met multipersoonlijkheidsstoornis reflecteert de tweelingbroers die in werkelijkheid alleen Charlie is (Charlie heeft namelijk geen tweelingbroer in het 'echte' leven). In al zijn realisme - zijn vermeende obsessie voor de waarheid en het echte leven - lopen toch het 'echte' en de fantasie voortdurend in elkaar over. Het echte leven wordt vanzelf een fantasie als je je laat gaan in je passie. Uiteindelijk ondermijnt de film zichzelf.

Net als tussen Synecdoche en Birdman zijn de overeenkomsten tussen Adaptation en Birdman zo groot dat ik het me moeilijk kan voorstellen dat Birdman niet mede is geïnspireerd op het werk van Kaufman. Birdman lijkt veel ideeën van Kaufman te hebben gejat, maar waar Kaufmans werk uiteindelijk toch net iets te intellectueel is c.q. over zichzelf gaat waardoor het net iets te stroef loopt, zit Birdman helemaal in de passie c.q. adrenalinerush en loopt die film als een sneltrein waardoor Iñárritu met Birdman de meester nog wist te overtreffen.

Vermakelijke film maar minder spannend of bijzonder dan je zou verwachten op grond van het leuke idee waarop de film is gebaseerd, onder meer omdat de film wat voorspelbaar is uitgewerkt en veel lijkt op eerdere films zoals The Matrix.

Het idee van de film is dat The Chairman (dat natuurlijk naar God verwijst) een plan voor de wereld heeft (het Lot) dat de mens dreigt te verstoren vanwege zijn vrije wil: engelen grijpen dan in als het dreigt mis te gaan. Het leuke en kafkaëske van de film is dat dat bovennatuurlijke Lot een bureacratische uitwerking heeft gekregen in een soort geheime dienst (met een speciale manier van transport) zoals ook complotdenkers zich kunnen voorstellen dat de overheid stiekem ingrijpt om z’n doelen te bereiken maar dat ook realistisch lijkt in zijn gebruik van big data en algoritmes e.d. waarop het gedrag van iedereen voortdurend wordt berekend. De spanning maar ook de romantiek van de film wordt bewerkstelligd doordat een ander lot het grote Lot doorkruist: de lotsbestemming van twee verliefde mensen die bij elkaar willen zijn. De moraal van de film wordt aan het eind expliciet meegegeven: de auteur van het plan (God) waardeert dat het verliefde stel hun vrijheid echt gebruikt door risico’s te nemen en van het gebaande pad af te wijken en herschrijft zijn plan.

De film scoort redelijk goed bij de recensenten maar het publiek moet er niets van hebben want de bezoekersscores zijn laag en de film lijkt niet lang in de bioscopen te draaien. Ik heb geen idee waarom de bezoekers de film niet leuk vinden want het is geen moeilijke film, integendeel: het is een hele simpele maar bloedmooie en spannende avonturenfilm, een soort Gravity (2013) - MovieMeter.nl – die wel een bioscoophit was – hoog in de lucht in plaats van in de ruimte hetgeen ook nog een soort Free Solo (2018) - MovieMeter.nl-spanning geeft met alle acrobatiek 10.000 meter boven de grond (want uiteraard moeten onze helden de meest spectaculaire dingen bedenken en doen om telkens weer in de meest uitzichtloze situaties door het oog van de naald te kruipen).

In ieder geval zijn de beelden prachtig en de avonturen adembenemend. De achtergrondverhalen c.q. uitwerking van personages en wetenschappelijke doorbraken steken daar bleek bij af maar Felicity Jones brengt een fijne energie mee en de film heeft zelfs enige diepgang in zijn lessen over wat belangrijk is hetgeen volgens de film niet (alleen) het theoretisch perspectief van Newton is maar schoonheid en de wereld veranderen. Nu de film gaat over het begin van de moderne wetenschap van het weer had ik verwacht dat de film iets over de huidige klimaatcrisis zou zeggen c.q. dat de film om die reden is gemaakt, maar daar blijkt niets van hetgeen ook niet nodig is.

Kortom, het is gewoon een prima film die echt meer bezoekers verdient. Wel zijn de beelden zo spectaculair dat buitenlandse critici benadrukken dat deze film op het allergrootste scherm moet worden bekeken terwijl de film in Nederland alleen op de allerkleinste filmhuisschermen lijkt te draaien. Dat is heel jammer.

De film gaat over een Engelse vrouw die na de dood van haar Pakistaanse man ontdekt dat hij overspel pleegde en gaat dan naar die andere (Franse) vrouw en nestelt zich in dat gezin zonder zich bekend te maken. Het geeft vooral complexe toestanden en na een tijdje de onvermijdelijke confrontatie en conflict waarna er toch ook weer een verzoening komt omdat beide vrouwen slachtoffer zijn en in hetzelfde schuitje zitten (en het scheren van het hoofd van een baby waarna de haren sterker terugkomen wellicht als een metafoor dat na het verlies de vrouw(en) sterker terugkomen). Boeiend vond ik het niet echt.

Mooie maar weinig bijzondere film over familiegeheimen, de taak als volwassene om keuzes te maken en daarbij foute beslissingen te maken en die weer goed te maken: het is een soort filmversie van programma’s als Spoorloos en Het Spijt Me zodat het moeilijk is om de ogen droog te houden maar veel nieuws brengt het niet. De film is goed gemaakt, heeft een goed, doordacht script en weet aldoor te boeien maar is ook nergens briljant.

De documentaire laat de extremen op het gebied van arbeidsethos in de wereld zien – van Koreanen die uit angst voor de baas 18 uur per dag werken en Amerikanen die status ontlenen aan ‘hard werken’ tot Italiaanse jongeren die vrijwillig niets doen en Koeweiti die bullshit jobs hebben (de hele dag achter een bureau zitten zonder iets te doen) – en dat is fascinerend, maar veel inhoud heeft de documentaire niet, anders dan de wat clichématige moraal dat arbeid belangrijk is om ons leven zin te kunnen geven maar dat we slavernij-achtige uitbuiting moeten vermijden met bv. een basisinkomen en een leven gericht op vrije tijd en zelfontploooiing.

De film ziet er gelikt uit met warme, sfeervolle kleurfilters en spetterende lichteffecten maar ik heb weinig inhoud aangetroffen: de film is langzaam en lijkt weinig meer te behelzen dan een pleidooi om robotten (en klonen) hetzelfde respect te geven als mensen omdat Yang, de robot van de film, nu eenmaal in alles menselijk is: mensen raken gehecht aan hem maar hij raakt ook gehecht aan mensen en hij heeft zelfbewustzijn waarbij hij een identiteit en persoonlijkheid ontwikkelt op grond van herinneringen. De film doet denken aan Ex Machina, die ook de vraag behandelt wat het verschil is tussen mens en robot, maar dan zonder de filosofische diepgang of het spannende plot van die film.

De film doet me wat denken aan The Florida Project (Film, 2017) waarin je ook naar een zonovergoten bestaan kijkt met spelende kinderen terwijl dat fijne vakantiegevoel ellende verbergt. Maar Aftersun is subtieler en daarmee werkte het voor mij minder: je ziet alleen maar een goede, aardige vader die van z’n dochter en zelfs de moeder van wie hij gescheiden is houdt en die met die dochter op vakantie in Turkije de gebruikelijke activiteiten voor toeristen onderneemt, zodat je als kijker gaat wachten op en zelfs zoeken naar het drama – is hij depressief en gaat hij zich verdrinken?; ontluikt bij haar de seksualiteit en gaat dat mis in haar contact met de oudere kinderen? – maar er gebeurt niets schokkends: er is uiteindelijk slechts de suggestie dat het drama erin bestaat dat dit de laatste keer was dat zij hem zou zien zodat de film haar herinnering is en haar zoektocht naar waarom hij hierna zou verdwijnen (het enige ietwat dramatische moment in de film waarin ze alleen achter blijft en verdwaalt, anticipeert zijn definitieve in de steek laten van haar na de vakantie). We komen er niet achter: er zijn allerlei hints te ontlenen aan de film c.q. herinnering maar het blijft gissen. De belangrijkste of zekerste les is misschien nog dat hij een getroubleerde jeugd heeft gehad en dat hij dat ongewild op z’n dochter heeft overgedragen omdat zij nu met verdriet en vragen zit. Maar omdat er niets gebeurt in de film – het is een herinnering aan een doorsneevakantie zoals bijna iedereen die heeft – en er geen vragen worden beantwoord, hou je een wat leeg en onbevredigd gevoel: dat is ongetwijfeld de bedoeling omdat de dochter dat gevoel ook heeft overgehouden en de film ons in haar laat verplaatsen maar het levert voor mij niet heel boeiende cinema op (zoals mjk87 hierboven al aangeeft wordt de film pas in de laatste minuut betekenisvol en interessant waarmee het geduld van de kijker wel erg op de proef wordt gesteld), al waardeer ik de film wel voor z’n authenticiteit en realistisch portret van een vader-dochterrelatie.

Alles in de film ademt kwaliteit en klasse net als de beau monde die wordt geportretteerd: de film is visueel prachtig, de uitgesproken volzinnen zijn vaak diepzinnig en poëtisch en het verhaal doet er toe, maar tegelijk is de film saai omdat je wordt overdonderd door een eindeloze stoet aan personen en details die er niet toe doen al past dat bij de thematiek van de film dat we worden opgeslokt door onbelangrijke conventies waardoor we verliezen wat er wel toe doet. De film speelt zich af in de Victoriaanse 19de eeuw waarmee de thematiek van de film wordt benadrukt: al zijn we bij wet vrij, we worden toch al te vaak ingesnoerd door de conventies van je omgeving. We spelen een spel met anderen en verbergen onze emoties. En bovenal: hoe pijnlijk is het om de liefde van je leven op te moeten geven om anderen te plezieren. Al met al zonder meer een hele goede film maar hij wist me niet echt te raken. Maar zoals meestal met de beste dingen is ook deze film wellicht een acquired taste die zijn geheimen niet direct prijsgeeft zodat de film zal groeien naarmate je ouder wordt en je de film vaker hebt gezien…

Zoals te verwachten was is de film geen hoogvlieger maar zeker niet onbenullig: de film is aldoor amusant en heeft een warme boodschap, namelijk dat we meer naar onze ouders moeten omkijken als die oud zijn geworden. Het verwarrende of eigenzinnige van de film is dat niet duidelijk is of het een documentaire of een speelfilm is: Sergio en de privé-detective zullen een rol spelen maar de rest lijkt volstrekt naturel waarbij er ook geen geheim van wordt gemaakt dat er een filmploeg in het bejaardenhuis filmt. Inmiddels begrijp ik dat zelfs Sergio en de detective zichzelf zijn of spelen, zodat het een documentaire is waarbij Sergio en de detective waarschijnlijk ook wel geregisseerd zijn. Net als bij de film/documentaire Honeyland (2019) werkt de mengvorm goed: de film laat als documentaire heel goed de mensen, de levens en de sociale dynamiek in een bejaardenhuis zien waarbij er ook een verhaal is dat boeiend is om te volgen en dat verhaal het juist mogelijk maakt om nog dieper in die levens te duiken als anders mogelijk zou zijn geweest.

Ik moet concluderen dat Herzog niet mijn regisseur is: Kaspar Hauser vond ik niets en deze film ook niet terwijl dit “de archetypische Herzog-film over mannen die hun grenzen verleggen en anderen meeslepen in hun poging tot succes” zou zijn volgens de website van Cineville (beide films zijn overigens gebaseerd op waargebeurde feiten). Meer in het bijzonder laten de mannen – en dan met name de hoofdpersoon Aguirre – zich in de film leiden door een ongebreidelde hebzucht, machtswellust en grootheidswaanzin waarin men het hele continent aan zich wil onderwerpen (en waarmee ze ook de Spaanse koning verraden). Meer concreet is de expeditie opgezet om de Indiaanse mythe van El Dorado – een koninkrijk van goud – in het oerwoud te vinden, voor welke illusie Aguirre alles opoffert, inclusief zichzelf, want uiteindelijk blijft hij alleen over en zien we de natuur – gesymboliseerd door de apen die het vlot innemen – z’n rechten terugeisen over de indringers terwijl Aguirre hallucinant en hoogmoedig blijft fantaseren over de oneindige of goddelijke rijkdom en macht die hij zal verwerven over alle mensen en alle natuur.

Deze expeditie over een rivier door het oerwoud waar de arrogantie en hebzucht van de blanke koloniaal het aflegt tegen de ‘duisternis’ en wreedheid van de omringende natuur met aanvallen door de inheemsen en van de eigen innerlijke natuur zodra het ver van de beschaving vandaan en ontdaan is, lijkt sterk op Conrads Heart of Darkness (mijn bespreking van dat boek: Joseph Conrad: Heart of Darkness (1899) + bonus: Youth (1898) – De filosoof leest… - defilosoofleest.wordpress.com). De film is daarmee net als Apocalypse Now in wezen een verfilming van Conrads boek uit 1898 met slechts een andere locatie dan Afrika (Congo) maar ook deze verfilming overtuigt mij niet: de thematiek is goed maar het verhaal biedt qua plot weinig interessants waarbij Herzogs film ook amateuristisch aanvoelt, alsof je naar de lokale toneelvereniging kijkt.

Het verhaal - waarin verhalen vertellen, oplichting, liefde en standenonderscheid in elkaar grijpen als een eindeloze gelaagdheid van verleiding, misleiding en rollenspel (en vertrouw geen bedrieger!) – is goed, zit knap in elkaar en wordt goed verteld. De verfilming is in alle opzichten uitstekend met oog voor details (ik heb het boek overigens niet gelezen). Toch maakte de film niet een heel diepe indruk op me. Ik had misschien op meer duisternis en diepgang gehoopt: de film bleef enigszins frivool en ging soms zelfs in de richting van een klucht (al past dat wel weer bij een thematiek van rollenspel). Dat maakt het voor mij geen meesterwerk maar het is wel gewoon een goede film waar eigenlijk niets op aan te merken is.

Het verhaal van de documentaire – een SS’er wordt verliefd op een joodse vrouw in Auschwitz – vind ik een intrigerend gegeven en de documentaire doet wat je verwacht maar ook niet meer dan dat: we krijgen wat historische details en context en de te verwachte dilemma’s worden genoemd zoals dat de vrouwen om haar heen in het vernietigingskamp jaloers waren op haar bescherming en privileges en haar ook wel als collaborateur zagen (dus haar wilden aangeven) maar haar ook nodig hadden om zelf gered te kunnen worden of privileges te krijgen en hij iedereen zou ombrengen die haar in gevaar bracht (dus haar niet wilden aangeven) tot en met haar eigen dilemma of ze bij de rechtszaak tegen hem de plicht heeft om de SS’er te redden die haar gered heeft of de plicht heeft hem als oorlogsmisdadiger in het gevang te krijgen (maar dat levert een anticlimax op in de zin dat ze gewoon de waarheid vertelt in de rechtszaal en SS’ers in Oostenrijk sowieso niet in het gevang kwamen vanwege het gebrek aan denazificatie na de oorlog).

Uiteindelijk blijft het gegeven van een onmogelijke liefde tussen een SS’er en een jodin in Auschwitz even vanzelfsprekend, want natuurlijk worden jonge mensen verliefd ongeacht de omstandigheden, als fascinerend, precies vanwege die extreme omstandigheden. Om het wellicht iets te romantisch te zeggen: het laat nog maar eens zien dat liefde sterker is dan haat en er zelfs op een mestvaal een bloemetje kan groeien.

De film is duidelijk een kwaliteitsfilm: elke scene en elke dialoog heeft iets interessants (en komen heel naturel en realistisch over; er wordt ook goed geacteerd) en weet daardoor de aandacht vast te houden. Maar heel interessant wordt het nergens en er wordt constant gekletst waardoor ik me al na een uur behoorlijk murw gekletst voelde. De film heeft praktisch ook geen dramatische ontwikkeling waardoor de drie uren die de film duurt wel een hele lange zit zijn geworden.

De film gaat over een jongen op het Turkse platteland die een ‘metaroman’ heeft geschreven over dat plattelandsleven (vanuit de mijmeringen van de auteur geschetst) en in feite blijkt de film zelf die metaroman: we krijgen een inkijkje in het Turkse plattelandsleven met de auteur zelf als hoofdpersoon die wordt gekweld door de dreiging van eenzelfde mislukking als die zijn vader ten deel is gevallen. Zoals ook in de film wordt opgemerkt heeft die ‘metaroman’ weinig verhaal en is het niet in een simpele moraal samen te vatten. Het tevergeefs graven van een put in de hoop water te vinden door de vader is duidelijk de metafoor voor het leven van zowel vader als zoon: men ploetert maar bereikt niets.

De film vertelt het verhaal van Rubens Paiva die in 1971 tijdens de militaire dictatuur als een van honderden tegenstanders van het regime ‘verdween’ vanuit het perspectief van z’n echtgenote die achterbleef met haar gezin. Dat zou misschien niet zo interessant zijn – wat gaat ons dat stukje Braziliaanse geschiedenis aan? – ware het niet dat de echtgenote op de vraag van een journaliste of we het verleden niet moeten laten rusten resoluut ‘nee’ antwoordt: als we de daders van een martelend en moordend regime niet berechten is er geen reden voor toekomstige dictators om dat pad niet op te gaan. En daarmee is de actualiteit van de film gegeven, nu democratie en rechtsstaat overal afkalven en autoritaire regimes zelfs in het liberale Westen een come-back maken. Dat een dochter van de familie de handcamera heeft ontdekt lijkt daarbij een verwijzing naar onze tijd waarin we aldoor selfies maken, waarbij ook toen alleen de leuke momenten werden vastgelegd terwijl de ellende in het duister afspeelde, ook in juridische zin: het regime liet tegenstanders ‘verdwijnen’ terwijl het ontkende dat die überhaupt waren opgepakt en de familie de psychologische marteling van onzekerheid over het lot van hun geliefde moest verdragen. Tegelijk staat de vrolijke foto voor een moedig voortgaan en daarmee het niet buigen voor de onderdrukking en pijn.

Deze film voelt dan ook als een waarschuwing tegen de huidige ontwikkeling naar autoritarisme of zelfs fascisme waarbij het de pijn van de slachtoffers en de onrechtvaardigheid ervan (ook al is de vermoorde man niet onschuldig in de zin dat hij de rebellen hielp en moest hij ook van de risico’s hebben geweten, al lijkt hij die tegelijk te hebben onderschat) goed invoelbaar maakt: de kracht van de film is dat het meteen vanaf het begin – waar we een nog gelukkig gezin meemaken – tot de terugkeer van de echtgenote uit de verhoorcellen intens voelt en je de horror van de onverwachte arrestatie en de onzekerheden die dat geeft meebeleeft. Daarna neemt de intensiteit wat af doordat de film iets te veel tijd neemt om nog een paar minder wezenlijke elementen aan het verhaal toe te voegen. Dat kost de verder voortreffelijke film een toppositie.

De film is erg saai en tergt de kijker bijna door aldoor minutenlang onafgebroken te tonen hoe bv. hout wordt gehakt of door een heel gesprek op een voorlichtingsbijeenkomst te tonen. Dat zal ook bewust zijn gedaan om de kijker de ‘rust’ te laten beleven die het leven in of met de natuur geeft in tegenstelling tot het gejaagde stadsleven, maar meditatief is dat saaie ook niet. Die rust is overigens bedrieglijk want de film gaat erover dat de mens en de natuur met elkaar in conflict zijn: we verstoren onvermijdelijk de natuur een beetje met onze komst maar we zijn doorgeschoten – er is geen evenwicht meer – waardoor de natuur zich tegen ons keert (uiteraard een actueel thema met de milieuverontreiniging en de klimaatverandering): het hert dat normaliter de mens vermijdt maar aanvalt wanneer hij door de mens aangeschoten is staat daarvoor symbool. En dat water bergafwaarts stroomt staat ongetwijfeld voor slechte beslissingen van hogerhand die daarmee ellende veroorzaken voor de mensen (zoals verontreinigd drinkwater). Het einde is wat mysterieus maar ik denk dat hij de man uit de stad tegenhoudt omdat die opnieuw wil ingrijpen in de natuur (de projectleiders hebben wel sympathie voor de mensen in het dorp – ook zij ervaren hoe fijn is het om in de natuur te leven – maar blijven stads), ook al leidt dat tot de dood van zijn dochter (wellicht dat daarmee ook iets van het evenwicht wordt hersteld). Helaas kon de film mij echter niet boeien vanwege z’n langzame tempo en gebrek aan interessante scenes of dialogen.

De film begint meteen met de ontdekking dat nergens op papier staat dat de Spaanse familie in kwestie het grond bezit waarop ze perzikken telen zodat ze weerloos staan tegen de wil van de landeigenaar om de perzikbomen te vervangen door zonnepanelen. Daarna kijken we twee uur naar de worsteling, strijd en wanhoop van de familie die moet verwerken dat hun leven als boer voorbij is. De film past aldus wonderbaarlijk bij de huidige boerenprotestenbeweging in Nederland, al wisselen de specifieke problemen voor de boeren wellicht per land en lijkt alleen in Nederland stikstof de directe aanleiding: bv. de mooie Franse film Au Nom de la Terre (Film, 2019) liet al het leed van de Franse boer, die ook niet kan overleven, zien. Deze film vind ik echter niet zo aangrijpend: we kijken vooral naar een familiedrama waarin de een zich wel en de ander zich niet kan aanpassen aan de nieuwe situatie zodat ze ruzie krijgen, puberende kinderen die lijden aan de spanningen en kleine kinderen die vrolijk doorspelen totdat hun speelgoed er niet meer is. Net als Estiu 1993 (Film, 2017) is de film realistisch maar het familiedrama wordt nergens bijzonder en anders dan Estiu 1993 wist de film – misschien omdat we de laatste tijd al zoveel hebben gehoord over het leed van de boeren – me niet te raken.

Hele saaie film over hoe twee oude mensen verliefd worden en zich gedragen als 12-jarige bakvissen met veel genant meezingen van popliedjes. Er zit een dun racisme-thema doorheen want de omgeving is niet blij met het gemengde stel maar spannend of interessanter wordt het daardoor niet.

Sprookjes zijn tegenwoordig blijkbaar in en de sprookjes van bv. Del Toro scoren erg hoog bij de critici. Toch hou ik meer van de sprookjes van Burton dan die van Del Toro. Ditmaal dus een eigen versie van 'Alice in Wonderland' met een 19-jarige Alice die terugkeert naar Wonderland (nu Underland geheten). Het klassieke verhaal van de wiskundige Carroll is zo'n klassieker omdat het op een natuurlijke manier de kinderlijke fantasie combineert met wiskundige, logische en filosofische puzzels waardoor het een monument is van de natuurlijke verwondering over de werkelijkheid. Het fysieke spel van het kind en het conceptuele spel van de wiskunde vloeien natuurlijkerwijs in elkaar over. In feite is Carroll's verhaal waarschijnlijk bedoeld als een kritiek op de steeds abstracter wordende wiskunde van zijn tijd waardoor logica transformeert tot absurditeit: het verhaal dankt zijn populariteit vooral aan zijn absurdisme, zijn onoplosbare logische en wiskundige puzzels. Burton heeft dit alles goed begrepen en zijn versie van het verhaal laat dan ook veel van het absurdisme, de kinderlijke fantasie en de wiskundige, logische en filosofische puzzels intact hetgeen hij met de eigentijdse technieken bovendien weet te vertalen naar een visueel spektakel. Tot zover dus alleen maar lof voor Burtons film. Wel deel ik Eberts kritiek dat het einde teleurstellend is omdat daar het absurdisme en geestelijke prikkeling en vervreemdende hallucinatie wordt losgelaten ten gunste van het vreselijk cliche-gebeuren van een gevecht dat totaal niet in 'Alice in Wonderland' thuishoort. Zoals Ebert schrijft:

"The film is enchanting in its mordant way until, unfortunately, it arrives at its third act. (...)

Why does "Alice in Wonderland" have to end with an action sequence? Characters not rich enough? Story run out? Little minds, jazzed by sugar from the candy counter, might get too worked up without it? Or is it that executives, not trusting their artists and timid in the face of real stories, demand an action climax as insurance? Insurance of what? That the story will have a beginning and a middle but nothing so tedious as an ending?"

Alice in Wonderland Movie Review (2010) | Roger Ebert - rogerebert.com

Fijne klassieker die nog steeds van het begin tot het einde spannend is. De film lijkt z'n tijd vooruit door een vrouw de hoofdrol te geven. En de film is een goede waarschuwing tegen naïviteit jegens buitenaards leven.

Waar ik Aliens van Cameron een vervelende, commerciële imitatie van Alien vond, vind ik dit vervolg (of prequel) – van Scott zelf – bijzonder geslaagd: het basisidee is weliswaar een herhaling van de vorige – inclusief de domme fouten die de crew maakt – maar Scott heeft een originele en boeiende variant erop bedacht met daarin nog het thema van de opstand der replica’s gevlecht. De film is daarbij rijk aan spectaculaire gruwelactie en plotwendingen en is aldoor spannend. Topvermaak.

De film is een soort remake van Alien (1979) - MovieMeter.nl; het verhaal is weliswaar formeel een vervolg op Alien maar in wezen een herhaling want men heeft niets geleerd van de eerste expeditie en herhaalt simpelweg alle fouten en andere handelingen. Het is tekenend voor de film: het is in alle opzichten inferieur aan het origineel dat slechts dunnetjes wordt overgedaan om commercieel nog even vet te scoren. Het verhaal is nu compleet ongeloofwaardig en belachelijk geworden,van de mariniers met wie in vergelijking zelfs 12-jarige jongetjes zeer volwassen en verantwoordelijk zijn tot de aliens die zijn getransformeerd van mysterieuze en intrigerende wezens tot cliché-monsters. De film is in alle opzichten zo belachelijk dat je zou kunnen denken dat de film een parodie is op Alien maar helaas is de film niet grappig. De film is volstrekt overbodig anders dan om Alien te exploiteren tot een kassucces.

Ik ben niet zo van de queer-films en al helemaal niet van de jaren ’80-synthipop die de moderne popuitvoering lijkt van de 17de eeuwse castratenbarok, maar het verhaal van deze film is zo sterk en de uitvoering is zo uitmuntend dat de film met terugwerkende kracht een van de allerbeste films van 2023 is. Meteen vanaf het begin is de film boeiend – de dialogen zijn intelligent, er wordt zeer goed geacteerd, de sfeer is onheilspellend en de ontwikkeling briljant gefilmd – en de film wordt steeds vreemder (ik denk dat deze film een goed voorbeeld is van ‘surrealisme’, welke term vaak te pas en te onpas wordt gebruikt), waarbij de gebruikte drugs aanvankelijk de kijker niet helpen grip op het verhaal te krijgen maar de hoofdpersoon op een katharsis-achtige manier juist wel.

De film is in zekere zin een op z’n kop gezette kerstfilm of meer specifiek een op z’n kop gezette A Christmas Carol: in plaats van dat de spoken laten zien wat men niet heeft gehad (of niet zal hebben als men niet verandert), laten de spoken in deze film juist zien wat men wel had kunnen hebben als men elkaar maar zou hebben leren kennen waartoe men letterlijk alleen maar bij elkaar hoeft binnen te stappen in plaats van elkaar te vermijden en in onze eigen eenzame, bange bubbel te blijven zitten. Ik denk dat die boodschap ook met name urgent is voor de jeugd die – paradoxaal mede vanwege de ‘social’ media – meer dan ooit lijdt onder isolatie waarbij men zelfs bij contact nog eenzaam blijft omdat men zichzelf niet durft te laten zien zodat de ander je niet echt leert kennen. Maar zelfs als je geen boodschap hebt aan deze (emotioneel-sociale) boodschap boeit de film intellectueel omdat de plot simpel maar sterk is waarbij pas tegen het einde duidelijk wordt dat we zijn meegenomen in een psychose zodat alleen de premisse – een eenzame scriptschrijver duikt in zijn verleden toen hij een bang, eenzaam jongetje was en wijst een vreemde buurman die contact wil af zodat hij nog steeds eenzaam is – ‘echt’ is waarna de film een cirkel maakt met de dood van die buurman (gestorven door een overdosis drank en drugs uit eenzaamheid na de afwijzing) in combinatie met de dood van zijn ouders toen hij 12 was als trigger die hem psychisch doet instorten maar in welke psychose hij ook in het reine komt met zijn overleden ouders.

Meteen is duidelijk dat de documentaire over een paar mannen gaat die het redden van wouwen, die in steeds grotere getale uit de lucht zouden vallen, als hobby hebben en die dat steeds professioneler (willen) aanpakken, al moeten ze zich nu nog behelpen met onder meer apparatuur die steeds kapot gaat zolang ze geen buitenlandse financiers vinden. Erg informatief is het niet en de opzet is meer die van een dramafim omdat we vooral worden getracteerd op de alledaagse gesprekjes en het gekissebis tussen de mannen zodat de documentaire vooral over hen en hun toewijding aan de vogels c.q. natuurbeheer gaat.

Daarmee krijgen we zijdelings een inkijkje in het leven in Delhi waarvan duidelijk is dat er een probleem met klimaatveranding en milieuverontreiniging is welk laatste de reden zou zijn dat de roofvogels uit de lucht vallen. We leren echter ook dat de verschillende dieren zich aanpassen aan de stedelijke, menselijke omgeving, waarbij de wouwen afval eten en daarmee onze afvalberg verminderen en onze sigarettenpeuken gebruiken als antiparasitair middel. We kennen India als een mediageniek want kleurrijk en levendig land en de beelden in deze documentaire zijn prachtig, al zijn ze eerder grauw dan kleurrijk waarbij wordt ingezoomd op het ongedierte en de afval: de boodschap is immers dat we niet goed omgaan met de natuur waarbij we ook mensen met een ander geloof als ongedierte behandelen (de documentaire belicht ook de politiek-religieuze polarisatie en geweld in de straten van Delhi) terwijl we allemaal – mensen en dieren – met elkaar gemeen hebben dat we ademen dus leven zodat we de ander en alles wat leeft zouden moeten respecteren waarvoor deze broers het goede voorbeeld geven (al illustreren zij zelf ook de gebrekkige communicatie met de ander door hun onderlinge gekissebis).

De inhoud van de documentaire, zowel het moralisme als de alledaagse bezigheden en gesprekjes van de mannen, deden me niet zo veel maar de fraaie beelden die het (niet goed) samenleven van mens en (on)gedierte op kunstzinnige wijze laten zien maakten veel goed.

Nan Goldin is bovenal een fotograaf en ofschoon de documentaire een flink aantal van haar foto’s laat zien en die foto’s zeker mooi en interessant zijn, gaat de documentaire nauwelijks over haar werk als kunstenares: het gaat vooral over haar leven. We leren dat ze een typische bohemien-leefstijl heeft geleid vol drugs en losbandige seks (tot en met prostitutie en veel vrienden die aan AIDS stierven) temidden van junkies, hoeren, queers en kunstenaars. Maar belangrijker voor het verhaal is dat haar ouders niet geschikt waren als ouder en zij haar oudere zus en haarzelf eigenlijk het huis uit bonjourden zodat ze terechtkwamen in pleeggezinnen, weeshuizen en instellingen. Haar oudere zus rebelleerde maar pleegde zelfmoord, hetgeen in het benepen burgerlijke milieu van haar ouders verzwegen moest worden: dat Nan verslingerd raakte aan het fotograferen zou hierop een reactie zijn want alleen door foto’s te nemen kon ze zich uiten en de waarheid vertellen in plaats van te zwijgen (Nan zou de eerste kunstfotograaf zijn die haar eigen leven fotografeerde). Van haar zus nam ze ook de rebelse houding over die haar ook al jong een activist maakte tegen allerlei vormen van sociaal onrecht waarmee ze ook de onderdrukten een stem geeft.

Dat activisme blijkt niet alleen ook uit haar werk waarin ze bv. de onderdrukking van vrouwen onderzoekt, maar geeft ook het tweede thema van de documentaire. Ze was al verslaafd aan heroïne maar raakte na een ongeluk ook verslaafd aan de legale maar sterkere synthetische opiaten van de Sackler-familie die meer dan een half miljoen Amerikanen de dood in hebben gedreven terwijl Sackler een goede naam heeft als kunstverzamelaars en filantropen die kunstwerken geeft aan onder meer de musea waar ook Nan Goldin exposeert: zij is aldus ‘van binnenuit de kunstwereld’ samen met andere slachtoffers van Oxycontin een strijd begonnen tegen Sackler met acties in verschillende musea. Dat heeft uiteindelijk ertoe geleid dat de musea de naam Sackler – daarmee hun goede naam – hebben weggehaald (al heeft de familie hun willens en wetens aan verslaving en dood verdiende miljarden behouden en is er ook geen strafvervolging van de familie).

Al met al hebben we met de documentaire Nan Goldin leren kennen, hetgeen de documentaire zeker voor haar fans interessant zal maken maar ik kende haar niet en eerlijk gezegd heeft zij en dus ook de documentaire niet heel veel indruk op mij gemaakt.