Aguirre, der Zorn Gottes (1972)

Prachtige beelden en een misterieuze sfeer en vooral een onnavolgbaar schitterende Klaus Kinski die deze film, soms als een bijna-documentaire overkomend, op een hoger niveau tilt.

Zelden een film gezien die zo in mijn hoofd rondspookt. Vanaf de opening scene kom je terecht in een eindeloze spiraal van hopeloosheid. Ik heb zojuist enkele mooie recensies gelezen in de voorgaande berichten en zal mij dan ook niet wagen aan een eigen verhaal (aangezien ik het gevoel heb dat een aantal mensen deze film al prachtig hebben beschreven).

Het is poëzie, magie, imperfectie. Deze film is op zoveel manieren door te trekken naar huidige verhalen over succes, overwinning en blindheid ten opzichte van de omgeving. Een strijd tussen civilisatie en natuur, illusie en realiteit, hoop en waanzin - Een zeldzame parel.

Prachtige film die wordt gedragen door Klaus Kinski, de muziek en de natuur.

Deed me allemaal niet erg veel. Eerste keer Kinski, niet echt onder de indruk. Duitse stemmen voor Spanjaarden, kon er niet aan wennen. Nergens schockerend, zoals ik vooraf had gehoopt. Erg amateuristisch in beeld gebracht en om over het geluid maar niet te beginnen. Paar prima scenes maar niet genoeg voor een boeiende film. Vond ook de pogingen tot humor op zijn zachtst gezegd niet geslaagd. Zal de film ooit nog wel eens een tweede kans geven, ik lijk iets te hebben gemist.

"Ich, der Zorn Gottes, werde meine eigene Tochter heiraten und mit Ihr die reinste Dynastie gründen, die je die Erde gesehen hat. Zusammen werden wir über diesen ganzen Kontinent herrschen. Wir halten durch. Ich bin der Zorn Gottes. Wer sonst ist mit mir... "

Aparte film van Werner Herzog. Het beperkte budget en de nogal moeizame productie op de afgelegen locaties in Zuid Amerika zijn aan de film wel een beetje af te zien. Maar dit doet de film juist ten goede.

Een expeditie van conquistadores is op zoek naar de legendarische stad El Dorado, een fabel gecreëerd door de Indianen. Onder hen is de monnik Gaspar de Carvajal die verslag doet. Op de revier de amazone breekt uiteindelijk machtsstrijd uit onder de soldaten. Een van hen, de ambitieuze Aguirre, heeft alle touwtjes in handen...

De cast bestaat uit zowel Duitsers, Spaanstalige, Indianen en Engelsen. Tijdens de opnames werd voornamelijk Engels gesproken, later werd de film in Duitsland gedubd in het Duits en nog later werd er ook een Engelse versie gemaakt. Er werd veel ter plekke geïmproviseerd en tijdens de hele productie bleef iedereen in zijn rol. Kinski doet het weer erg goed in een rol die perfect bij hem past. Ook hier had hij weer eens last van zijn gebruikelijke woedeaanvallen, zo sloeg hij iemand met een zwaard (wat diegene door zijn helm net heeft overleeft) en schoot hij de vinger van een Indiaan eraf met een pistool.

Ik heb de Duitse dub gekeken met Engelse ondertiteling, ik kon namelijk geen Nederlandse vinden en de Engelse dub was een beetje slecht. Klaus Kinski heeft trouwens niet zijn eigen stem gedubd, daar had hij geen zin meer in, je hoort Gerd Martienzen.

De film is schitterend opgenomen. Ter plekken geïmproviseerd op prachtige locaties. Gefilmd met een gestolen 35mm camera door een crew bestaande uit slechts 8 personen. Herzog is een man met een visie, het beeld dat hij in zijn hoofd heeft moet en zal op film komen.

Het enige dat ik toch een zichtbaar nadeel vond aan het lage budget was dat het bloed heel duidelijk slechts rode verf was. Verder vind ik dat er uitstekend is omgegaan met de beperktheden.

De film voelt nogal dromerig/nachtmerrieachtig aan, als het ware als een grote koortsdroom. Vooral aan het einde is het een en al ellende en hopeloosheid. In het middenstuk weet de film niet echt goed waar die precies heen wilt en eigenlijk word het nergens bijzonder spectaculair. Toch is de film een meesterwerk en is aan het einde helemaal duidelijk wat Herzog voor ogen had. De verveelde acteurs, de half zinkende vlotten, minimale effecten en schitterende atmosferische muziek dragen allemaal bij aan die prachtige troosteloosheid.

Erg goede cult-film met een aantal zeer sterke scenes.

Mijn god, wat is dit een verbazingwekkend festijn om te zien. Zo geweldig, dat je je afvraagt waarom je het nu pas ziet en niet eerder. Verwondering alom. Ik dacht dat ik onwel werd toen de aapjes in beeld kwamen. Drommels, drommels, wat een film.

Ik zit al meer dan tien jaar op MM en al meermaals kruiste mijn weg de film Aguirre. In de kwisjes, vaak getipt, vaak in de tops. Het bewijst dat deze nochtans vrij bescheiden film een solide fanbasis heeft. Herzog is een gepassioneerd cineast, en ter plekke in Peru een lowbudget gaan filmen was een vrij avontuurlijke onderneming. Toch vond ik het geen hoogvlieger.

Het verhaal heeft niet zoveel om het lijf en was me welbekend: het zoeken naar het Eldorado terwijl de Spanjaarden alleen maar horror en wanhoop vinden in het woud is niet nieuw. En meer vertelt de film ook niet. Aguirre vindt uiteindelijk zijn eldorado : macht en glorie. Een recurrent motief in alle vertelsels over de conquistadores. Ook Conrad's "Heart of Darkness" kwam bij me op maar het kan best dat Conrad zijn inspiratie daarvoor zelf heeft opgedaan bij de Spanjaarden. Maar Herzog heeft lak aan de historische feiten. Waar het hem om draait is de algehele sfeer.

Indrukwekkender dan het verhaal vond ik het visuele. Met zijn minibudget wist Herzog alles groots in beeld te brengen: of het nu bossen zijn, de tocht op de rivier of het enorme vlot, het gaat imponeren. Voeg er nog de rauwe kop van Kinski bij en het plaatje is volledig. Voor mij soms te minimalistisch om er echt een topper van te maken.

Na Rossellini (en eerder al Peckinpah, Truffaut, Sirk, Wilder enz.) is Herzog het volgende onderwerp van een regisseurscyclus uit mijn grote stapel nog te bekijken DVD's en Blu Rays. Ik had 7 Herzogs gezien, dat gaat naar een kleine 20 als ik klaar ben.

Gelijk maar met een film begonnen die zo legendarisch is dat er al wat meer van wist dan de meeste films die ik niet zag. Ik kan zo wel 25 films opnoemen die zwaar door deze film beïnvloed, zeker nu ik 'm eindelijk gezien heb. Het aardse en het ruwe en eigenlijk ook het compacte (de film was over voordat ik er erg in had) contrasteren zo heerlijk met het grote verhaal. De aanblik van dat grote vlot waarop alles waar de conquistadores waarde aan hechten. De schitterende openings en eindscene. Een film om vaak naar terug te keren ook.

Lang opzij laten liggen vanwege de stills die me niet aanspraken. Toch maar gekeken en ik moet zeggen dat het mij niet veel doet. De beelden zijn al wel mooier dan de foto's, maar het voelt enorm gedateerd aan en heeft een ruwe stijl die me niet meteen aanspreekt. Het kruipt ook nooit onder het vel helaas. Er zit wel potentie in en ik kan me voorstellen dat de film mensen aanspreekt. Het is een wat eigen filmstijl. Maar ik ben er niet veel mee helaas.

Dit is een film waar je je langzaam in moet laten onderdompelen. Bij de gigantisch trage aanloop had ik mijn twijfels, maar gelukkig weet de film op een heel intrigerende wijze daarna echt te overtuigen. Het is toch heel fascinerend wat deze groep allemaal meemaakt en hoe de onderlinge verhoudingen daarmee veranderen. Het is dan ook deze dynamiek die de film zo aantrekkelijk maakt. De missie op zich vond ik gewoon ondergeschikt daarin. Dit is gewoon materiaal voor groepspsychologie. Qua acteerwerk is het vrij matig en een ook de beelden en effecten zijn regelmatig heel saai. Alleen het slot is dan wel weer prachtig in beeld gebracht.

Ik moet concluderen dat Herzog niet mijn regisseur is: Kaspar Hauser vond ik niets en deze film ook niet terwijl dit “de archetypische Herzog-film over mannen die hun grenzen verleggen en anderen meeslepen in hun poging tot succes” zou zijn volgens de website van Cineville (beide films zijn overigens gebaseerd op waargebeurde feiten). Meer in het bijzonder laten de mannen – en dan met name de hoofdpersoon Aguirre – zich in de film leiden door een ongebreidelde hebzucht, machtswellust en grootheidswaanzin waarin men het hele continent aan zich wil onderwerpen (en waarmee ze ook de Spaanse koning verraden). Meer concreet is de expeditie opgezet om de Indiaanse mythe van El Dorado – een koninkrijk van goud – in het oerwoud te vinden, voor welke illusie Aguirre alles opoffert, inclusief zichzelf, want uiteindelijk blijft hij alleen over en zien we de natuur – gesymboliseerd door de apen die het vlot innemen – z’n rechten terugeisen over de indringers terwijl Aguirre hallucinant en hoogmoedig blijft fantaseren over de oneindige of goddelijke rijkdom en macht die hij zal verwerven over alle mensen en alle natuur.

Deze expeditie over een rivier door het oerwoud waar de arrogantie en hebzucht van de blanke koloniaal het aflegt tegen de ‘duisternis’ en wreedheid van de omringende natuur met aanvallen door de inheemsen en van de eigen innerlijke natuur zodra het ver van de beschaving vandaan en ontdaan is, lijkt sterk op Conrads Heart of Darkness (mijn bespreking van dat boek: Joseph Conrad: Heart of Darkness (1899) + bonus: Youth (1898) – De filosoof leest… - defilosoofleest.wordpress.com). De film is daarmee net als Apocalypse Now in wezen een verfilming van Conrads boek uit 1898 met slechts een andere locatie dan Afrika (Congo) maar ook deze verfilming overtuigt mij niet: de thematiek is goed maar het verhaal biedt qua plot weinig interessants waarbij Herzogs film ook amateuristisch aanvoelt, alsof je naar de lokale toneelvereniging kijkt.

Bijzondere film. Enorm afstandelijk, ook door het kille acteren en vooral de Duitse dub. Die taal past al niet echt bij de omgeving maar het klinkt ook enorm nep. Acteerwerk overtuigt dan ook niet. Klaus Kinski mag dan enorm sprekende blauwe ogen hebben en daarmee een zekere indruk achterlaten, de verdere invulling van zijn personage is te theatraal om echt te weten te boeien. Visueel af en toe mooi, zeker in het begin met die muziek en de beelden van de machtige Andes, maar ook vaak oogt de film erg amateuristisch. Niettemin overtuigt het wel op sfeer, ondanks een beperkt budget geloofde ik wel dat we in de 16e eeuw in Zuid-Amerika waren. De film kabbelt wat voort, sleept af en toe, boeit af en toe ook en het einde gaat langzaam als een nachtkaars uit voor mijn gevoel. Op bepaalde kwaliteiten en het feit dat ik dit ding best bijzonder vond nog wel een voldoende. 3,0*.

Aguirre stond al lange tijd op mijn lijstje, dus toen de film een tijdje terug in een lokale cinema draaide binnen een Werner Herzog-programma, was de keuze om te gaan snel gemaakt. En dat bleek dan toch wel een kleine teleurstelling achteraf, al geef ik de film zeker geen onvoldoende. Daarvoor zit er, zonder twijfel, teveel visie en ambitie achter, waar ik respect voor heb. Herzog zag het duidelijk groots, niet alleen praktisch maar ook op inhoudelijk vlak; het verhaal dat hij tracht te vertellen neemt met momenten bijna mythische proporties aan. Visueel is het een interessante film, met een soort van documentaire-achtige sfeer die opgeroepen wordt, al transporteert Herzog zijn kijker op visueel vlak wel met overtuiging naar de 16de eeuw in Latijns-Amerika. Het groezelige camerawerk geeft een realistisch sfeertje weer, wat grappig contrasteert met de megalomane ambities en illusies van het hoofdpersonage. Wat me jammer genoeg wel helemaal uit de film haalde was de Duitse dub, die op meerdere vlakken niet overtuigend is. Het is misschien niet iets waar ik over moet vallen, maar zogenaamde Spaanse conquistadores die in de Amazone op zoek zijn naar El Dorado, en dan opeens schel Duits uitkramen, wel ja.. Suspension of disbelief zullen we maar zeggen, maar dat werkte voor mij niet. Het maakte de film vooral erg afstandelijk. En Klaus Kinski trekt nog wel hele overtuigende gezichten, maar veel verder dan dat geraakt hij ook niet. Qua lichaamstaal lijkt hij allerlei rare dingetjes aan het uitproberen te zijn, maar het komt eerder lachwekkend over, en qua morele downfall of val richting de waanzin is al snel geen sprake meer als je als acteur vanaf de eerste seconde zo ontzettend kwaad en onsympathiek overkomt. Ik vond zijn personage niet geslaagd, en daar had Kinski een groot aandeel in.

3*.

De zomer van Herzog.

Nouja, in Eye dan - een parallel met het weer van deze zomer wil ik er maar niet van gaan maken.

In dit geval geval waren de verwachtingen hooggespannen, en ja, dat kan dan haast alleen maar tegenvallen. Als je aan de andere kant de film een voorsprong geeft, dan komt er wel een subtiel respect om de hoek - het is tenslotte alweer meer dan 50 jaar geleden dat Herzog naar Peru trok met zijn wilde plan om daar goud te gaan zoeken, pardon een film te gaan maken. En net zoals in Fitzcarraldo er een gelijkenis ontstaat tussen het karakter, de acteur en de regisseur, moeten we dat hier wellicht ook zo opvatten. Heeft de jungle Kinski en Herzog eigenlijk wel ooit losgelaten, zou de vraag moeten zijn.

Narratief en qua sfeer komt er eigenlijk pas in de laatste 20 minuten of zo iets uit wat in de buurt van interessant komt - voor die tijd blijft het bij losse momentjes, af en toe een shot wat iconisch had kunnen zijn als de techniek wat beter meegewerkt had. Maar zeker vanaf het moment dat de muis het veld ruimt en Kinski in een trance gekomen lijkt gaat het los. Had de hele film van die intensiteit geweest, tsja.

De soundtrack is verrassend goed, met alle geluidjes van de jungle en de spaarzame muziek die nergens gedateerd lijkt - maar dan weer wel dat wat films van Herzog wel vaker nekt, het dubben van de stemmen waardoor alle dialogen onnatuurlijk aanvoelen. En wat me ook niet goed ligt is dat de voice over nogal eens van identiteit wisselt, zonder dat daar een lijn in lijkt te zitten - ik vergelijk het maar even met A Hidden Life, daar is dat toch heel anders.

Met de productie is het al even wisselvallig. Slordige edits, acteurs in bijrollen die absoluut niet passen, soms gewoon lelijke beelden en afwijkende kleuren - wat ik maar even samenvat als het wel vaker genoemde amateuristische beeld dat de film opwekt. Wellicht verklaarbaar uit de omstandigheden, maar nog steeds ook waar.

In de optelling is het wat mij betreft niet echt een film die een cultstatus verdient - daarvoor klopt er gewoon teveel niet van de dingen die een film tot een film maken. Maar het is wel een rariteitenkabinet dat het verdient om onthouden te worden.

Had een soortgelijke ervaring als blurp194 hierboven. Ik had de week ervóór Fitzcarraldo al gezien, wat wellicht niet meehelpt, aangezien die laatste vele malen iconischer (en langer) is. Aguirre is een bijzondere cultfilm die door de intensiteit van de jungle een onuitwisbare indruk maakt, dat zeker. De hele film toont wel iets van de bijzondere sfeer die Herzog creëert in het tonen van de de hoogmoed van de mens in zijn verhouding tot de natuur en andere volken, en de laatste bijzondere 20 minuten zijn terecht de geschiedenisboeken ingegaan. Helaas zag de film er verder toch echt té amateuristisch uit, en was het verteltechnisch ook niet in orde. Blij hem te hebben gezien, maar ik zou toch eerder Fitzcarraldo aanraden.

Meesterwerk

Werner Herzog zijn meesterwerk is een van de meest bijzondere films die ik ooit heb gezien. Prachtige beelden, schitterend camerawerk, geweldig acteerwerk en de muziek is dromerig.

De film begint met een prachtige scène waarin de expeditie leden bij een berg lopen. We zien natuur beelden, de leden van expeditie die doorlopen en prachtige muziek. Dit is hoe je een film opent met minimalistische dialoog en verhaal. De kijker wordt geabsorbeerd door de sfeer van de film en vergeet bijna dat hij/zij een film aan het kijken is. De film heeft een soort documentaire feel. Het lijkt alsof dit echt was gebeurd en iemand dit toevallig heeft gefilmd. Aguirre beschrijft bepaalde dagen van de reis en hoe de situatie eruit ziet. Spaanse conquistadores die in jungle zijn maar niet weten van de gevaren. De strijd met natuur en de inheemse volkeren, die langzamerhand hun ondergang creëert. Klaus Kinski is fantastisch net als de rest van de cast. De film is vol met poëtische dialoog dat je aan het denken zet. Aguirre is een hele complexe karakter, hij heeft grootheidswaanzin en lijkt op een gegeven moment zijn grip op realiteit te verliezen. De eindscène is fenomenaal. Aguirre is helemaal de weg kwijt en aapjes bestormen zijn vlot. Waarschijnlijk een verwijzing hoe de jungle hun heeft overkomen. Hij kijkt overal in zijn omgeving, zoekend naar El Dorado wat een oneindige zoektocht is.

Een van mijn favoriete films. Een plek in mijn top tien en een echte meesterwerk.

Ik wist niet goed wat ik kon verwachten van de film. De filmposter lijkt me erg theatraal waardoor ik op het ergste was voorbereid. Sinds ik Auch Zwerge Haben Klein Angefangen (Film, 1970) heb gezien, ben ik wat op mijn hoede met Herzog.

Maar dat was dus niet nodig. Het grootste deel van de film neemt plaats op een vlot op de Amazone vermoed ik in het regenwoud ergens in Peru. Hoewel deels kabbelend, letterlijk en figuurlijk, heeft de film toch een bepaalde dreiging en spanning. Dat komt natuurlijk op het constante gevaar dat loert op de oever van inboorlingen die maar al te graag hun curare pijltjes in de Europeanen willen schieten.

Visueel best mooi en ik werd toch ondergedompeld in het avonturiersleven van de Spanjaarden, vooruitgeduwd door de hebzuchtige honger van goud en macht. Best wel een indrukwekkend zicht dat vlot dat fungeerde als een half hotel, kanon incluis.

Tijdloos? Jazeker. Ruim een halve eeuw na datum is ‘Aguirre, der Zorn Gottes’ nog steeds een niet mis te verstane meditatie over menselijke hebzucht, en de onvermijdelijke fataliteit voor wie zich aan dat sentiment overgeeft. Nodeloze intriges op ocharme een vlot van enkele vierkante meter, bloeddorstige invasies van nauwelijks bewoonde dorpen, bekeringsijver ten aanzien van volkeren die geen flauw benul hebben van wie of wat Jezus Christus precies is, … Zowat alles wat Werner Herzog laat zien, refereert naar de keerzijde van wat moet doorgaan voor beschaving. Elk greintje verlichting komt in de schier oneindige jungle op de helling te staan. Levens zijn van geen betekenis meer, en het idee van macht wordt een onweerstaanbare demon waaraan verschillende personages ten gronde gaan.

Finaal trekt Herzog een parallel met de natuur zelf, met beelden van embryo’s die door spitse viervoeters uit hun nesten worden geroofd. Zoals een dier dag na dag getuigenis aflegt van zijn biologie, elke moraliteit voorbij, zo existeren ook de personages in ‘Aguirre’. Ze verkondigen de waan van de dag, op een zinloze queeste naar een onbestaand El Dorado, het fata morgana dat hun koortsdroom hen ingeeft. Verlangen naar ongebreidelde rijkdom? Als er niemand is om die mee te delen, als er geen intermenselijke verbondenheid bestaat, als alle externe krachten alleen maar vijandschap ademen: wat voor zin heeft die weelde dan? Het is de vraag die niemand zich schijnbaar durft stellen.

In essentie heeft ‘Aguirre’ alles in zich om sterke cinema op te leveren. Niettemin staat er veel amateurisme in de weg. De cinematografie is indrukwekkend, maar de persoonsregie, de special effects, de narratieve ingrepen: het wordt allemaal erg gekunsteld in beeld gebracht. In die mate zelfs dat de aandacht van de toeschouwer langzamerhand verslapt. Wat groots had kunnen zijn, blijft dat ideëel. De uitwerking is helaas compleet ingehaald door de tijd. Wat niettemin bijblijft, zijn enkele iconische scènes, zoals diegene waarin de zelfverklaarde keizer van het nog onontgonnen El Dorado zich het landschap begint toe te eigenen – zes keer groter dan Spanje! – terwijl hij er nog geen voet aan wal heeft gezet. Willen bezitten wat niet gemaakt is om te bezitten: het is een ultiem menselijke tragedie, die overigens dag na dag voortduurt, in de wereld daarbuiten…

2,25*

14 jaar geleden zag ik Aguirre voor het eerst. Een dvd rip op mijn laptop. Hoewel ik niet erg onder de indruk was had het wel mijn interesse voor vreemde Europese cinema aangewakkerd.

Nu zijn we dus 14 jaar verder en ben ik deze - na bezoek aan de Herzog expositie in EYE - gaan herzien. Daarvoor heb ik de BFI bluray box aangeschaft. Een absolute aanrader. De film maakte ditmaal ook indruk. Een prachtig geschoten hels 'avontuur' in het hart der duisternis. Eigenlijk is alles vanaf het begin van de film al verloren. En Kinski zet hier denk ik zijn beste rol neer. Daarbij is het ook een prachtige productie waarbij alles echt aanvoelt. Ik ken denk ik geen film die zowel 'echter' is als surrealistisch, dan Aguirre.

5*

Saaie rit door de jungle

Het enige positieve aan deze film zijn de knap geschoten plaatjes. De openingsscene is wat mij betreft het mooiste van de film en ook in de rest van de film zijn er nog knappe shots. Verder volgt een saaie rit door de jungle, waarbij de groep steeds meer uitgedund raakt, totdat Aguirre als laatste overblijft.

een ander minpunt is het acteerwerk. Vooral aan Kinski heb ik me gestoord, maar ook alle andere bijrollen werden pover ingevuld. Het waren dan ook vlakke personages zonder al te veel diepgang.

2*