Fuocoammare (2016)

Winnaar Gouden Beer

Vanaf 6 oktober in de bioscoop (Cinéart)

De synopsis klinkt voor mij als een absolute must-see. Met de trailer kan ik echter compleet niets. Even afwachten nog maar.

Misselijkmakend.

De wreedheid van kinderen. Hoe geweld uit verveling wordt geboren. Hoe destructiviteit een tweede natuur is, met – hopelijk, zoals het kind met de vogel lijkt aan te geven? – een constructieve verwondering als eerste natuur? (Komt het na die kindertijd nog ooit goed met ons, grote kinderen die wij zijn?)

De onverschilligheid van de zee – voor ons: de zee als bron van inkomsten, als traditie, als tijdverdrijf, als spannende hobby (de duiker?), als esthetisch gegeven, als symbool in onze cultuur, als organiserend principe voor een territorium, enzovoort…voor hen: de zee als niet-gebouwde brug, als ongewisse beproeving, als fatale ja/nee-vraag, enzovoort.

De onverschilligheid van onze routines: we maken het bed op, koken ons stoofpotje, vragen een hitje aan, luisteren naar het nieuws, zuchten eens. En er verandert niets. Noppes.

Wie dacht dat het lot van vluchtelingen en dat van “modale inwoners” elkaar op zo’n piepklein eiland als Lampedusa raken, heeft het bij het verkeerde eind. Op die ocharme twintig vierkante meter voltrekken zich schijnbaar parallelle werkelijkheden, net als op de zee, en metaforisch: net als in de rest van Europa. De migratiestromen zijn er net zo goed een hoofdbulletin in het nieuws, en daarmee is de kous af. Zelfs ginder kunnen mensen de ogen sluiten, hun bord leegslurpen en geloven dat het leven nooit verandert, en dat Lampedusa altijd dezelfde plek zal blijven waar de tijd stilstaat en waar zonen net als hun vaders vissers worden.

Zucht.

Zowel te land als te water is het een wij/zij-verhaal, terwijl wat zij onderweg meemaken meer dan wat ook hun menselijkheid bewijst. Ze komen immers omdat ze hopen. Omdat ze geloven. Omdat ze gedreven worden. Verdreven. Omdat ze perspectief nodig hebben…durf jij beweren dat wij wezenlijk anders zijn? Integendeel. Zo vraag ik u, beleefd, mevrouw, meneer: wie zijn dat, wij? En wie zijn zij? Want…behoor ik tot hen? En zijn zij wij?

Enfin, Gianfranco Rosi registreert het allemaal verschroeiend puur. Met een cinematografisch oog, maar nog meer met een neiging tot een bitter naturalisme. Uniek, lijkt me. ‘Fuocoammare’ kruipt namelijk zo dicht op je huid dat je je uit zelfbescherming de ethische vraag begint te stellen of dit wel kan: mensen in deze staat van ontreddering tonen, zonder hen de eerlijke keuze te laten om al dan niet gefilmd te worden? Anderzijds is de documentaire een document dat tot onze collectieve moraal zou moeten spreken, dat een appel zou moeten zijn aan onze samenleving. Hoe lang nog deze ontbering? Hoe lang nog kijken onze politici weg?

En oordeelt Rosi? Daar lijkt het niet op. Hij toont. En toont. En toont. Het is de toeschouwer die verbanden mag leggen. Die een geheel mag zien te construeren uit de bizarre samenvloeiing van levens. Levens die elkaar niet raken, behalve in de montagekamer. Waaruit het besef opstijgt dat we meer dan wat ook allemaal gelijk zijn.

Ondanks onze verschillen, gelijk.

En wij die dat niet lijken te beseffen - ondanks de lijken.

Misselijkmakend.

(3,5*)

De vluchteling die via de zee zijn heil zoekt op andere continenten, de eilandbewoners die de zee van kinds af leren kennen en er één mee zijn geworden - het is een eeuwenoude clash tussen een zee die geoogst wordt, die rijkdom schenkt, en een zee die een vervaarlijk aanblik biedt en levens eist. Deze film fluistert ons in het oor dat de vluchtelingencrisis geen hedendaagse verhaal is, maar een zich eindeloos herhalende tragedie.

De inwoners van Lampedusa zijn met hun visserscultuur versmelt geraakt met de natuur. Zij kennen de gevaren van de zee en aanvaarden het zonder veel angst. De zee en het strand maken onlosmakelijk deel uit van het normale leven. Het is een volk dat op de deining van de golven leeft en door uren naar de horizont te staren een zekere poëzie en melancholie in zich draagt. Het redden van vluchtelingen, het aanspoelen van kinderlijkjes lijken helaas ook deel uit te maken van hun wereld.

De film zoomt in op het leven van de kleine Siciliaans Samuele en zijn familie. We zien hoe hij naar school gaat, bij zijn grootouders woont, hoe hij speelt en met zijn nonkel die viseer is mee op zee gaat. Het ankerpunt is de dokter die Samuele voor zijn lui oog en moeilijke ademhaling opzoekt. Enkel de dokter heeft zowel contact met de vluchtelingen (levend en dood) als met de Samueles familie. Het andere luik van de film zijn beelden van reddingsoperaties en de opvang van vluchtelingen. Op die manier slingert de film ons door twee werelden.

Wat voor mij deze film zo bijzonder maakt is dat Rosi met veel eenvoud en zonder te oordelen iets van de mens toont, iets van de universele mens. Er spreekt een enorm mededogen voor elke mens uit deze film. Door Rosi's stilte is geen sprake van een 'wij' en een 'zij'. Waar onze media constant de vraag stelt "wat moeten we doen?!" antwoordt deze film met een mild maar buitengewoon empathisch "helpen, want het is nooit anders geweest." Er wordt namelijk nergens in de film geoordeeld over de gevluchte mensen, er is geen weerstand tegen hen, maar ook geen woorden van verwelkoming.

In tegenstelling tot vele andere reportages kiest Rosi niet voor een opeenstapeling van de meest schrijnende verhalen en beelden die elke Europeaan met een knagend schuldgevoel achterlaat. De film balanceert tussen vele emoties en krachten. Maar vergis u niet, de film kent veel schrijnende passages, maar er zijn evenveel getuigenissen van liefde en dagdagelijkse schoonheid. De hele film door deint het van ontroering naar diepe hulpeloosheid en pijn. Het is dit totaalbeeld dat de film haar kracht geeft (en ik heb stiekem heel veel moeten huilen). De stilte die Rosi in dit werk heeft gestoken blijft na echoën. De boodschap van deze film is voor mij: zoals Samuele met zijn twee oogjes moet leren kijken (met zijn lui oog), zo moeten wij het drama van de vluchtelingen met beide ogen durven aankijken. Wie dit lijden vanop de eerste rij ervaart vergeet alle rechtse, bange praatjes en politieke rompslomp, en kan enkel nog menselijk handelen.

De zee staat in brand. Mensen zijn wanhopig in hun zoektocht naar een beter leven.

Vluchtelingen (weg uit armoede en oorlog) varen naar Lampedusa ... als ze er geraken. Wat er daarna gebeurt is een wereld vol vragen.

Op Lampedusa wonen mensen.

De cineast toont ons twee werelden. De 12-jarige Samuele, die met zijn familie op Lampedusa woont, maakt er het beste van.

Het gewone en het ongewone confronteren ons meet waarheden die ons beroeren.

Ik heb net niet gehuild en me afgevraagd of dit nog wel ooit goed komt.

Sterke documentaire speelfilm buiten categorie.

Sprakeloos!

Wanneer het over de vluchtelingentragedie gaat bevat Fuocoammare zeer indringende beelden. Samen met La jaula del oro behoort dit al snel bij de meest treurigstemmende films die ik dit jaar zag. Die dokter ook, indrukwekkend. De slice-of-life sequenties vanaf het eiland, met name rondom het jongetje Samuele, mogen voor de gedachte achter de film onmisbaar zijn en de nodige rust en balans brengen, maar ik vond ze gewoon niet boeiend genoeg. Met als uitzondering de nachtelijke duiktocht. Het blijft zo bij een knappe film die een paar keer een dolkstoot uitdeelt aan iedere Europeaan en dan weer verzinkt in indolentie.

Zoals Anis Amri bijvoorbeeld.

De vluchtelingencrisis en het bestaan van terrorisme zijn niet hetzelfde. Jouw opmerking is niet relevant voor het bericht van JJ_D en ook niet voor deze film.

Dan ben je niet goed op de hoogte. Klik eens op de link die ik plaatste.

Ja, want alle vluchtelingen zijn terroristen. .

Niemand zegt dat alle vluchtelingen terroristen zijn, maar onder de zogenaamde vluchtelingen zitten terroristen. Geen mening maar een feit.

Dus de opmerking: De vluchtelingencrisis en het bestaan van terrorisme zijn niet hetzelfde... is in mijn ogen een vorm van je kop in het zand steken voor een reëel gevaar dat de vluchtelingencrisis met zich meebrengt.

Ook zonder de vluchtelingencrisis waren er terroristen dus het is een nogal onzinnige vergelijking.

Welke onzinnige vergelijking maak ik dan?

De argumentatie dat er zonder de vluchtelingencrisis ook al terroristen rondlopen en daarmee kennelijk het probleem van terroristen onder vluchtelingen kan worden weggepoetst vind ik een dubieuze vorm van bagatelliseren.

Pas echt dubieus is om bij elke vorm van vluchtelingenvraagstuk het over de marginale aanwezigheid van eventuele terroristen te hebben.

Over de marginale aanwezigheid van eventuele terroristen kunnen we anders in Berlijn navraag doen. En anders Parijs of Brussel. Ik weet nog steeds niet welke onzinnige vergelijking ik maak?

Laat maar. Om bij een film over de tragiek van vluchtelingen over Anis Amri te beginnen lijkt me al wel duidelijk op zich.

Of New York of Londen of Madrid... en toen was er geen vluchtelingencrisis. Dat weerhield de terroristen er niet van om die aanslagen te plegen. Het lijkt alsof je ontkent dat "De vluchtelingencrisis en het bestaan van terrorisme zijn niet hetzelfde" , en dat is uiteraard niet hetzelfde. Deze mensen vluchten voor diezelfde terroristen die hier aanslagen plegen en gepleegd hebben en de landen waaruit ze vluchten met de grond gelijk hebben gemaakt.

Dat is een aanname die geldt voor een deel maar ook voor een deel niet.

Dat is een aanname die geldt voor het overgrote deel van de 11 miljoen Syrische vluchtelingen, maar terroristen en criminelen grijpen alle mogelijkheden aan om hun dingen te doen, inclusief zich voordoen als vluchteling, en anders hadden ze wel een andere manier gevonden om hier te komen. Je kunt ook niet de politie afschaffen omdat een enkele agent corrupt is of omdat criminelen zich soms voordoen als agenten... Of maatregelen nemen tegen Nederlanders omdat een deel ervan crimineel is. Zich voordoen als vluchteling is natuurlijk wel dubbel winst voor hen, en ze krijgen de terrorist hier en ze slagen erin om haat te kweken richting die groep. Hoe meer haat hoe meer vatbaar vervolgens sommigen zijn om ook terrorist te worden, verdeel en heers.

Daar ga je dus de fout in. Ook zonder vluchtelingen zou er terrorisme zijn. Terrorisme heeft zijn eigen wortels en maakt gebruik van de mogelijkheden die er zijn. Via de vluchtelingenstroom binnenkomen in Europa is één mogelijkheid, en als je die volledig zou willen afsluiten (hoe dan?) zoeken ze een andere mogelijkheid (mn home-grown terrorisme, ook daarnaast zijn de mogelijkheden legio, tenzij je vrij verkeer van personen volledig wil afschaffen).

Denk anders hier maar eens over na voordat je van plan bent om terrorisme te gaan bestrijden door alle vluchtelingen te weren.

Verder mag deze hele discussie van mij verwijderd worden.

Knap hoe de documentaire alleen maar observeert. De gefilmden lijken totaal geen oog voor een aanwezige camera te hebben, waardoor alles echter overkomt. De keuze om de hartverscheurende beproevingen van de bootvluchtelingen in contrast te plaatsen met het doodnormale en zelfs wat saaie leven van de eilandbewoners is een aardige, maar hoe grappig zo'n ventje als die nieuwsgierige Samuele ook is, het is wel een beetje een overkill aan banaliteit wat mij betreft.

De beelden van de vluchtelingen zijn wel bijzonder naar. Wat me vooral opviel is hoe iedereen vooral zo stil is. Vermoeid, verzwakt en gedesorienteerd na zo'n lange reis op zee. Dat zegt eigenlijk alles al. En wat die arme hulpverleners ook allemaal te zien krijgen dagelijks, de sympathieke plaatselijke dokter in het bijzonder. De meest schokkende beelden zien we eigenlijk op het laatst, als we wat van de meest verzwakte en al bezweken vluchtelingen van een vers onderschepte boot zien, maar eigenlijk vond ik de noodoproepen die je aan het begin hoort misschien nog wel meer indruk maken. 3.5*.

Ik vond het niet zo'n geslaagd geheel. Met alleen de vluchtelingenbeelden heel indrukwekkend, maar dan ben je wel klaar in 3 kwartier. Samuele er tussendoor geplakt vond ik totaal niet interessant, eerder irritant. Geen geslaagde combinatie om dit door elkaar te mixen.

Onthutsend om te zien, waarom doen deze mensen dit zichzelf aan...?

Ik had eigenlijk een meer activistische, politiek georiënteerde aanpak verwacht, maar Rosi kiest er voor de vluchtelingencrisis te tonen via het contrast tussen het wat gezapige leventje van de bewoners van het eilandje Lampedusa en de traumatische ervaringen van de vluchtelingen. Ik vond dat wel redelijk geslaagd, al is de droge, registrerende stijl misschien niet ieders smaak.

De film kent wel schokkende beelden, met name als ze de halfdode lichamen van een schip halen, en daarna ook de binnenkant van het ruim wordt getoond. De vluchtelingen zelf worden niet of nauwelijks aan het woord gelaten. Net als in de discussie op politiek niveau zijn zij het lijdend voorwerp, terwijl de vluchtelingencrisis vooral een crisis is voor de vluchtelingen zelf. Sowieso doet Rosi geen poging te duiden of te verklaren, en dat doet de film geen kwaad.

Ik had overigens gedacht dat de vluchtelingencrisis het leven op Lampedusa totaal zou hebben ontregeld, maar dat blijkt niet uit deze film- op direct betrokkenen als de dokter na. De voornaamste zorg van Samuele en zijn eilandgenoten lijkt , naast de dagelijkse beslommeringen, de kennelijk abominabele staat van het Engelstalig onderwijs te zijn.

Het Italiaanse eiland Lampedusa wordt overspoeld door wanhopige immigranten die met rubber bootjes de levensgevaarlijke oversteek vanaf het Afrikaanse continent maken. Regisseur Gianfranco Rosi richt zijn camera echter vooral op enkele bewoners, met name Samuele Pucillo, een schoolgaande jongen die jaagt met zijn katapult, problemen heeft met een lui oog en moet leren roeien. Er zijn ook wat onzinnige beelden van een DJ die plaatjes aan elkaar lult en meezingt en van een oudere mevrouw die het bed opmaakt, een gebedje doet en de beeldjes van heiligen in haar slaapkamer kust. Het is traag, het is saai, maar bovenal is het duidelijk in scène gezet. Wanneer Rosi zich richt op de vluchtelingenproblematiek en louter registreert hoe de plaatselijke autoriteiten en hulpverleners de immigranten (letterlijk en figuurlijk) behandeld, is de film veel interessanter. Het is verfrissend om beelden te zien die los staan van de mediahysterie die vaak een verwrongen beeld van de werkelijkheid presenteert. Deze film geeft een betrouwbaar beeld van de werkelijkheid, waarbij niet alleen de wanhoop van ook de hoop van de immigranten naar voren komt. Dat laatste uit zich vooral in een rommelig, maar levendig voetbaltoernooi in het opvangcentrum. Fuocoammare heeft dus zeker sterke momenten, maar wisselt die af met teveel saaie sequenties en nietszeggende beelden (dat shot van de maan bijvoorbeeld) om je de hele tijd geboeid te houden.

Nee, Rosi heeft zijn film niet volgestouwd met beelden en getuigenissen van de ellende die zich op de Middellandse Zee afspeelt.
Niet dat er geen indringende bewijzen van het onmenselijk gebeuren worden aangevoerd : de getuigenis van de dokter, de noodkreet vanuit het zinkend bootje, de evacuatie van de totaal uitgeputte, stervende of reeds overleden mensen, de lijken in de verstikkingsruimte waar voor de overtocht 800 € werd betaald, de brandwonden...., maar Rosi wisseltt deze beelden of met het contrasterend geluk van een eenvoudige vissersfamilie uit Lampedusa.
Het komt heel verassend over en voor een documentaire doet het onwennig aan, zeker in de beginne, maar het vormt een knap gemonteerde afwisseling en is niet zonder betekenis. Ook Samuele heeft problemen maar eigenlijk ze zijn pietluttig en zijn zorg voor de toekomst is zeker niet drastisch. Signifikant is zeker het gedrag van Maria die liedjes op de radio aanvraagt, zich alleen maar zorgen maakt over het weer en een afbeelding kust als dank voor haar geluk. Dit geluk is aan de immigranten voorbij gegaan...

De zee staat in brand. Het water kleurt rood.

Het eiland Lampedusa heeft de laatste jaren een vrij negatieve connotatie gekregen door de vluchtelingencrisis die onder andere al jaren de Middellandse Zee ziet als de laatste horde naar het Europese vasteland. De laatste jaren hoor je heel frequent negatieve berichten van omgeslagen gammele bootjes en talloze verdronken drenkelingen.

Het was me niet bekend dat Lampedusa, amper een voorschoot groot, ook bewoond wordt door lokale Italianen. Schijnbaar onbezorgd leiden ze hun normale leventje: kinderen die een katapult maken en zorgeloos spelen; een vrouw die rustig pasta staat te koken met de radio op de achtergrond. Alsof het leven gewoon doorgaat los van elke gruwel. Alsof je als mens gewoon raakt wat voor gruwelijke dingen in je toch wel dichte nabijheid gebeuren. En inderdaad, het leven gaat gewoon door los van het feit of je dan onverschillig bent of niet. Ik merk dat bij mezelf ook als ik geraakt ben door een kleine of grote gebeurtenis in het nieuws. Even later ga je terug over tot de orde van de dag.

Rosi brengt beide werelden erg mooi in beeld en laat er je over nadenken zonder sensatie of extreme gruwel in beeld te brengen. Knappe docu die niemand onverschillig zou mogen laten. Knappe cinematografie! Mooi!

Zeer terechte winnaar van de goiuden beer en een veel betere film dan Rosi's eerdere El Sicario. Lampedusa, van oudsher een eiland van vissers is tegenwoordig door de ligging eden plek waar vele vluchtelingen aankomen. Iets dat wel druk op het eiland legt, maar ondertussen gaat het gewone leven dat er in veel opzichten al eeuwen is ook gewoon door en vragen mensen sentimentele oude Siciliaanse liedjes aan bij de plaatselijke radio.. Als oma over de vissers in de oorlog verteld is de vergelijking duidelijk. Als een deel van de spelletjes van Samuele en zijn vriendjes oorlogsgerateerd lijken is de menselijke aard dat misschien ook wel. De dokter had waarschijnlijk gerekend op een wat gezapig leven als dorpsdokter maar vertelt ondertussen over de vele lijken die hij zag. Een indrukwekkend tijdsbeeld voor de toekomst. Belangrijke film. Wars van teveel sensatie en activisme. Rosi is is meer van de menselijkheid.