Afgelopen weekend zag ik Lizzie, het biografische  drama over Lizzie Borden, de vrouw die in 1893 een mediasensatie werd na haar arrestatie op verdenking van moord op haar vader en haar stiefmoeder. Vanwege een gebrek aan concreet bewijs (er was alleen indirect bewijs) werd ze vrijgesproken. Het relaas van Lizzie Borden (niet te verwarren met de Amerikaanse heavy metalband Lizzy Borden) spreekt bijna 130 jaar later nog steeds tot de verbeelding. Maar zodra Kristen Stewart in Lizzie verscheen als Bridget, het nieuwe dienstmeisje van de familie Borden, bekroop mij het onaangename gevoel dat ik op enig moment onderworpen zou worden aan een seksscène.  En laat dat nou één van de grootste dooddoeners in de moderne cinema zijn.

Seks voegt niets toe

Seksscènes vervullen in beginsel immers geen enkele functie. Ze maken alleen expliciet wat we tegen die tijd dat het zover is allang weten: twee (en soms meer) mensen voelen zich voldoende tot elkaar aangetrokken om uit de kleren te gaan en elkaar op enige wijze tot een hoogtepunt te brengen. Waarom denken scenaristen en/of regisseurs dat ik dat wil zien? Het komt immers ook regelmatig voor dat een personage aankondigt naar bed te gaan omdat hij moe is. Maar afgezien van Andy Warhol, die voor Sleep (1964) vijf uur lang een slapende man filmde, is er toch geen enkele filmmaker die ons trakteert op een heftige, dampende slaapscène? Logisch, want daarvoor geldt hetzelfde als voor een seksscène: het houdt het verhaal op en voegt helemaal niets toe.

De Hays Code

In de jaren ’20 ontpopte Hollywood zich in de ogen van het publiek steeds meer als een poel des verderfs. De roemruchte rechtszaak rondom topkomiek Roscoe “Fatty” Arbuckle (die overigens werd vrijgesproken) en de openlijke seksualiteit van Clara Bow speelden een belangrijke rol in het besluit om een vorm van zelfcensuur op te zetten. Begin jaren ’30 was de Hays Code een belangrijk keurmerk voor Hollywood. Deze code bevatte een aantal richtlijnen, vooral met betrekking tot de uitbeelding van seks en geweld, waar filmmakers zich aan moesten houden. Voldeed de film niet aan deze eisen dan zou de Katholieke Kerk de film afwijzen. Dat instituut was invloedrijk genoeg om te kunnen garanderen dat geen enkele Katholieke kerkganger de film zou bezoeken. En dat was geen optie.

It Happened One Night

Filmmakers verzonnen echter al gauw creatieve manieren om de censuur te omzeilen, zonder daarbij de rol van seks te verontachtzamen. In It Happened One Night, de eerste film ooit die de vijf meest prestigieuze Oscars won, ontstaat een romance tussen de cynische journalist Peter Warne (Clark Gable) en Ellie Andrews (Claudette Colbert) die op de vlucht is sinds ze haar verloofde onverwacht bij het altaar heeft laten staan. Samen met scenarist Frank Riskin verzon regisseur Frank Capra een manier om de censuur in zijn voordeel te gebruiken. Door omstandigheden moeten Peter en Ellie op een gegeven moment een slaapkamer delen. Ongehuwde stellen die een slaapkamer delen, dat mocht niet volgens de Hays Code. Om de censuur tevreden te stellen bedacht Capra dat Peter een soort waslijn van kleding zou maken waardoor er een fysieke barrière tussen de beide bedden kwam. Dat maakte de scène kuis genoeg om door de censuur te komen. Peter geeft de kledinglijn de bijnaam “The Walls of Jericho” en aan het einde gebruikt Capra dit uit noodzaak geboren idee voor de laatste – en misschien wel beroemdste – grap uit deze screwballklassieker. Ellie heeft haar verloofde uiteindelijk voor een tweede keer bij het altaar achtergelaten en is er vandoor gegaan met Peter. Maar zolang haar verloving niet officieel is geannuleerd – met goedkeuring van haar verloofde dus – kunnen Ellie en Peter volgens de censuur absoluut geen seks hebben.  Riskin en Capra lossen het slim en simpel op. Peter stuurt een telegram aan zijn baas met de wanhoopskreet: “The Walls of Jericho are tumbling”. De kijker begrijpt wat hij eigenlijk wil zeggen: hij wil seks met Ellie. De baas heeft toevallig net in een telefoongesprek te horen gekregen dat de verloving officieel is geannuleerd. Zijn antwoord op Peters telegram luidt dan ook:  “Let ‘em tumble!” Oftewel: “Ga je gang!” De absolute punchline komt pas daarna, wanneer we een oud stelletje bij een motel horen roddelen over “een aardig stel”. de man bevestigt dat Peter en Ellie getrouwd zijn en dat hij het huwelijkscertificaat heeft gezien. Wanneer hij vervolgens meldt dat het kersverse echtpaar gevraagd heeft om een trompet weet iedere bijbelkenner precies wat er staat te gebeuren. We horen de trompet, een kledingstuk valt op de grond en de film is afgelopen. En iedereen begrijpt dat dit ‘happy end’ en  een ‘happy end’ zal krijgen.

De suggestie van seks

Overigens kon het ook minder omslachtig. In Duel in the Sun (door critici spottend Lust in the Dust genoemd) voelt Lewt (Gregory Peck) zich aangetrokken tot de bloedmooie halfbloed Pearl (Jennifer Jones). Als er verder niemand op de ranch is, treft Lewt haar aan in een slaapkamer. Vlakbij een bed schrobt ze vloer tot ze zich realiseert dat Lewt is binnengekomen. Pearl kijkt achterom en we zien Lewt breed grijnzen. Hij neemt zijn hoed af (en niet uit beleefdheid), gooit zijn sigaret weg en nadert Pearl die eerst nog probeert weg te komen. Hij grijpt haar schouders, kust haar (net niet te lang). Zij kijkt hem beduusd aan en kust hem terug. Drie keer raden hoe het verder gaat. Maar regisseur King Vidor snijdt naar een slaapkamerraam. We zien een bliksemschicht en horen een donderslag en de scène is voorbij. De bepaald niet subtiele suggestie van seks is meer dan genoeg voor de kijker maar blijft net binnen de richtlijnen van de Hays Code. Niemand minder dan Alfred Hitchcock verontschuldigde zich tegenover Francois Truffaut zelfs nog over wat hij beschouwde als een veel te expliciete seksmetafoor aan het einde van North by Northwest waarin een lange trein (met een ‘zoenende’ Cary Grant en Eva Marie Saint) een donkere tunnel inrijdt. Maar ook deze suggestie van seks is nog altijd beter dan gesimuleerde seks.

De kracht van de suggestie

De suggestie van seks kan dus net zo effectief zijn als de suggestie van geweld. Vraag iemand om één scène uit American History X te omschrijven en de kans is groot dat ze het hebben over het moment met de tanden en de stoeprand. Een scène die ook mij kippenvel bezorgde. Dat moment niet eens in beeld, maar mede door het indringende geluidseffect ziet iedereen voor zich wat er op dat moment gebeurt. En van Scarface (1983) herinnert iedereen zich ongetwijfeld de “Say Hello To My Little Friend”-finale. Maar even onvergetelijk is de scène met de kettingzaag. Het is veruit het meest gruwelijke moment uit het verhaal, maar ook dit komt niet in beeld! We zien wel dat Tony Montana (Al Pacino) een regen van bloed over zich heen krijgt en we horen de kettingzaag, maar de gruwelijke details zien we helemaal niet. En toch blijft juist die scène lang nasluimeren in je hoofd.

Beroemde seksscènes

Overigens kent de filmgeschiedenis wel degelijk enkele beroemde seksscènes, maar die hebben één ding gemeen: ze zijn cruciaal voor het verhaal. De bloedstollende thriller Don’t Look Now van Nicholas Roeg opent met een scène waarin echtpaar John (Donald Sutherland) en Laura (Julie Christie) zich aankleden. Tussendoor zien we in een aantal extreem korte tussenshots van een paar tienden van een seconden hoe zij vlak daarvoor gepassioneerd de liefde hebben bedreven. In totaal is er ongeveer 7 seconden seks in beeld en dat blijkt meer dan voldoende. Roeg maakt hiermee duidelijk dat we te maken hebben met twee mensen die van elkaar houden en hartstochtelijk (fysiek) naar elkaar verlangen. Dat is belangrijk omdat de tragedie die volgt een grote impact zal hebben op die relatie en dat is een cruciaal verhaalelement.

Verhoeven: meester van de seksscène

Wat mij betreft is Paul Verhoeven de absolute meester van de seksscène. Regelmatig verklaart hij dat hij in zijn films seks zo intens, zo rauw en vooral zo realistisch mogelijk wil maken. Geen gestreel en gezoen, geen violen, geen fraaie belichting, maar hop, gas d’r op! Ook in de films van Verhoeven zijn seksscènes vrijwel altijd functioneel. De verkrachting van Rien (Hans van Tongeren) door een groep mannen in Spetters maakt definitief een einde aan de illusie van de mannelijke macho die Rien en zijn vrienden denken of graag willen zijn. De seksscène met Gerard (Jeroen Krabbé) en Herman (Thom Hofmann) in De Vierde Man toont hoezeer Gerard geobsedeerd is door Herman en maakt duidelijk dat Christine (Renée Soutendijk)  hem daarmee kan manipuleren. In Basic Instinct is seks het middel waarmee Catherine Tramell (Sharon Stone), zo lijkt het in ieder geval, haar slachtoffers in de val weet te lokken. Die wetenschap maakt de hitsige seksscène met Catherine en detective Nick Curran (Michael Douglas) ontzettend spannend.  Ook topregisseurs als David Lynch en arthouse-favoriet Peter Greenaway weten overigens seksscènes zinvol en interessant te maken. Zij zijn echter uitzonderingen die regel bevestigen.

Tijdverspilling

Maar toen ik Chloe Sevigny en Kristen Stewart bezig zag in Lizzie fingeerde ik een abrupte druk op mijn blaas en ging ik rap naar de WC. Het deed mij denken aan de seksscène met Kate Winslet en Saoirse Raonin in Ammonite, die ik op 10 december 2020 nog in de Plaza Futura in Eindhoven zag. In een interview voor de VPRO spraken Winslet en Raonin over de nauwkeurigheid waarmee deze scène was voorbereid en de tijd die er aan was besteed. Pure tijdverspilling en niet alleen omdat de scène volstrekt overbodig is (het is tegen die tijd allang duidelijk dat de twee dames lesbische gevoelens voor elkaar hebben), maar ook omdat het waarschijnlijk het enige moment uit de film is dat we ons herinneren. En dat kan toch nooit de bedoeling van de maker geweest zijn?

Nee, dank je!

Ik pleit zeker niet voor de terugkeer van de Hays Code. Sterker nog: ik kijk enorm uit naar Verhoevens nieuwste film Benedetta die naar verluidt een aantal expliciete seksscènes bevat. Dat is overigens niet de enige reden waarom ik niet kan wachten om Benedetta te zien. Paul Verhoeven is immers nog altijd één van de interessantste en meest eigenzinnige regisseurs en ik ben altijd een fan van zijn werk geweest. En Verhoevens seksscènes zijn bovendien nog altijd beter dan al dat nietszeggende, overgestileerde gefriemel waar met name Hollywood ons al jaren mee verveelt. En als iemand mij vraagt of ik die seksscène uit Lizzie  of Ammonite nog eens wil zien, is mijn antwoord vriendelijk maar resoluut: nee, dank je!