Muhammad Ali (2021)

Prachtig document

Ik vond dit een heerlijke documentaireserie en dat terwijl ik een rabiate sporthater ben en nooit naar sport kijk! Maar Muhammed Ali is dan ook veel meer dan een boks- en sportlegende van de buitenklasse – ik leer in de documentaire dat hij is uitgeroepen tot grootste sportman van de eeuw – want hij was een bijzonder opvallende persoonlijkheid waarmee hij een cultureel icoon werd dat in veel opzichten naoorlogs America belichaamde.

Wat de sport betreft: we leren dat Cassius Clay technisch eigenlijk beroerd bokste maar toch won omdat hij sneller was dan zijn tegenstanders waarmee hij meer slagen kon uitdelen en ze vooral ook kon ontwijken waarbij hij sowieso een moeilijk te raken ‘moving target’ was doordat hij in de ring danste. “Float like a butterfly, sting like a bee” zoals Cassius het zelf noemde in zijn kenmerkende poëtische uitingen waarmee hij liet zien ook met de taal te dansen. Het is deze lichtvoetigheid en speelsheid die Cassius Clay meteen een opvallende en geliefde verschijning maakte.

Maar hij was ook controversieel en door velen gehaat. Hij had een grote mond, praatte aan een stuk door, zelfs in de ring, en vooral over hoe hij de grootste en de knapste was en hoe z’n tegenstander dom en lelijk is en geen schijn van kans maakt waarbij hij er een gewoonte van maakte te voorspellen in welke ronde hij z’n tegenstander knock-out zou slaan (in die zin anticipeerde hij misschien wel de rap-cultuur met z’n opschepperij en afzeiken van de ander). Maar hij maakte vooral vijanden door zijn aansluiting bij radicale, segregatie tussen blanken en zwarten bepleitende moslims zoals Malcolm X: waar boksers meestal in de handen van de maffia kwamen wist Cassius die te vermijden maar kwam hij in handen van de Nation of Islam (die hem afstand lieten doen van Malcolm X). De leider van Nation of Islam gaf hem de naam Muhammed Ali na z’n bekering tot de islam. Niet alleen kwam hij op voor zichzelf door zichzelf tot koning te kronen en te eisen dat journalisten hem The Greatest noemde, maar hij belichaamde ook het nieuwe, opkomende zwarte bewustzijn dat trots was op ‘being black’ en dat zich niet voor het karretje van blanken wilde laten spannen: voor Muhammed betekende dit dat hij onder meer z’n blanke manager inruilde voor de zoon van de leider van Nation of Islam en militaire dienst om te dienen in Vietnam weigerde hetgeen hem z’n bokslicentie en wereldtitel kostte.

De schorsing gaf Joe Frazier de kans wereldkampioen te worden en Frazier zou Ali’s aartsvijand in de ring worden die hij vanuit z’n radicaal zwart bewustzijn ook uitschold voor Uncle Tom. Toen ze in 1971 tegen elkaar konden boksen verloor Ali die zichzelf overschatte en dik en ongetraind verscheen: Ali was niet meer snel en moest daarom veel klappen incasseren. Tegelijk was Ali een vechter die het nooit opgaf, noch qua gevecht noch qua titel, hetgeen hem nog heel veel klappen tegen het hoofd en daarmee boksersdementie – een vorm van Parkinson – zou bezorgen omdat hij tot ver na z’n hoogtepunt en toen de symptomen van Parkinson zich al manifesteerden bleef boksen om maar The Greatest te blijven. Dat maakt hem ook tot een tragische held maar het zou hem in eerste instantie alsnog een overwinning op Frazier en daarna op de nieuwe wereldkampioen George Foreman opleveren. Uiteindelijk zou Ali tot drie maal toe opnieuw wereldkampioen worden, hetgeen hem inderdaad tot de grootste sportheld van de 20ste eeuw maakt.

De gevechten tegen Frazier en Foreman vonden plaats in de dictaturen van Zaïre repsectievelijk Filipijnen waar Ali zijn anti-Westerse zwarte trots kon uitbuiten: hij stond voor de onderdrukte zwarte mens en de Derde Wereld die zoals Muhammed Ali zelf had gedaan nu zijn eigen pad koos. Maar het laat ook een andere kant van hem zien: de paradox is niet alleen dat hij als vechtersjas eerste klas weigerde in Vietnam te vechten maar ook dat hij de goedaardigheid zelf was die iedereen aandacht gaf en wilde helpen en omgekeerd niets anders wilde dan liefde en aandacht van anderen waarbij hij naïef was en vaak ook de verkeerde mensen steunde. Hij gaf z’n geld aan iedereen en dus even makkelijk ook aan oplichters en hij liet zich zo ook voor het karretje van moslimradicalen en dictators spannen.

Aldus werd Muhammed Ali niet alleen de grootste sportlegende van de 20ste eeuw maar ook voorvechter en symbool van de emancipatiestrijd van de onderdrukte terwijl hij het publiek betoverde met z’n charisme, humor en lichtvoetigheid en hij hun hart won met z’n doorzettingsvermogen en letterlijk steeds slopender wordende partijen. Uiteindelijk was hij een man die alles gaf en daarom ook veel terugkreeg en Amerika’s held werd, ondanks maar tegelijk ook vanwege z’n tegendraadsheid.

Ken Burns op volle toeren. Ik dacht zo'n beetje alles wel over Cassius Clay te hebben gelezen, gezien en gehoord. Niet dus.

Wat opvalt is dat de documentaires van Burns zich ontwikkelen. Gelukkig niet in format en stijl, want die is decennia dezelfde. Maar de producties worden wel steeds groter. Naast toename in archiefbeelden en betere editing is bijvoorbeeld ook de soundtrack diverser (niet uitsluitend jazz). En de lengte is ook iets behapbaarder dan de gebruikelijke 15-20 uur