Faust (2011)

Daar schreef Dana Linssen nog wel een mooie beschouwing over. Faust is zowel de voorloper van deze trilogie: (Europese) geschiedenis voorafgaand aan deze drie en tegelijkertijd ook een eindconclusie ná deze drie.

Wat ook nog niet is genoemd zijn de acteerprestaties: Anton Adasinsky als de woekeraar/duivel is werkelijk fenomenaal. Maar Johannes Zeiler in al zijn verbetenheid én te gelijkertijd verwarring is ook een prima Dr. Faust.

Dit is mijn eerste Sokurov en het is een geweldige kennismaking. Vooral qua sfeer maakt Faust indruk. Het leek soms wel alsof iemand ingezoomd had op de vele kleine, bizarre taferelen die je ziet in een schilderij van Pieter Bruegel de Oude (iets wat The Mill and the Cross letterlijk deed geloof, maar die moet ik nog zien) en er nog wat verlichting a la Vermeer aan toegevoegd had. Erg mooi om naar te kijken, dus, maar het sluit allemaal ook goed aan op de inhoud en de sfeer. Dat shot waarin Faust en Margarethe dat donkere meer invallen is toch wel echt van grote klasse. Al met al zet Sokurov hier een Middeleeuwse wereld in die het waard is te bezoeken.

Inhoudelijk vind ik het nog wat moeilijk om mijn vinger op de film te leggen. Ik begrijp min of meer wat de film impliceert, maar ik kan lang niet alle scènes praten en eerlijk gezegd vergat ik door het staren naar de mooie beelden af en toe de dialogen goed te volgen. Sowieso vond ik de dialogen vaak maar vreemd, alsof de personages geregeld heel snel, soms midden in een zin, van onderwerp of anders wel van mening leken te veranderen, maar dat kon ook mijn verbeelding zijn. Het Faustverhaal ken ik verder wel (al was dit gek genoeg de eerste filmversie die ik zag), maar Sokurov maakt er wel weer iets nieuws van (er bestaan sowieso al veel variaties op dat verhaal, dus niemand zal erover klagen denk ik). Zo durf ik eigenlijk nauwelijks te zeggen of het einde, waarin de woekeraar gestenigd wordt en Faust levenslustig een besneeuwd berglandschap instapt door Sokurov als positief of als negatief wordt beschouwd, maar het desolate van de omgeving wekt de suggestie van het tweede, als symbool van totale gekte in totale leegte. Maar de openheid die de film voor mij nu heeft past eigenlijk wel. Dit is een film die een laagje mysterie nodig heeft, niet in het plot maar in de algemene sfeer en toon.

Duidelijk één van de beste films van de laatste tijd. Alleen die poster hier kan echt niet. Op zichzelf al heel lelijk, maar straalt ook een totaal andere sfeer uit dan de film.
4*

Even over de interpretatie van het einde. Ik doe dit even uit de losse pols, omdat ik er eigenlijk geen interviews (zo die er zijn) over gelezen heb.

Bedenk dat dit het vierde deel is over corrumperende machthebbers. Na Hitler, Stalin en Hirohito nu dus Mephistopheles. Van een andere orde of eigenlijk een andere gedaante dan de werkelijk politieke dictators. Dat lijkt me in eerste instantie al veelzeggend: een soort conclusie die van toepassing op kan zijn op alle mensen. Op de corrumperende macht van geld en invloed. Hoewel met het geld in dit geval liefde wordt gekocht en geen kennis, zoals in het oorspronkelijke verhaal geloof ik. Dat zou je als positief kunnen opvatten - hoewel het me in eerste instantie (corrumperende invloed op mensen in het algemeen) negatief lijkt.

De setting van het einde de beklimming naar de hemel of de heerser over de aarde: we zitten denk ik niet voor niets in een vulkanisch landschap met gletsjers - duidelijk een metafoor voor de bron van het ontstaan of misschien zelfs wel de schepping van het leven. Én de duivel is overwonnen. In die zin zou je het misschien ook een positieve interpretatie kunnen geven. Vergeet niet dat Sokurov zelf een (diep?) religieus man is.

Ik denk dat juist dit delirium van interpretaties één van de krachten is van de film en dat Sokurov die er ook allemaal in heeft willen leggen. Er is duidelijk zo consciëntieus aan dingen gewerkt (onder andere die dialogen) dat dat einde daar zeker ook bij hoort.

Ik ben ook niet zo van de nihilistische levensvisies, dus ik verkies toch duidelijk deze boven die van Von Trier (wiens naam ik in deze vergelijking eigenlijk niet wens te noemen).

De zeer positieve reacties hierboven wekten mijn nieuwsgierigheid op en ik nam mij afgelopen avond de moeite om deze film maar eens te gaan bekijken. Ik verwachtte geen gemakkelijk film en dat werd het ook niet. Het einde liet mij met veel vraagtekens achter, net zoveel eigenlijk als toen ik Stalker van Tarkovsky voor de eerste keer zag. Dat wordt dus nog een keer bekijken deze versie van Faust maar niet in de bioscoop. Dit soort diepzinnige films kijk ik het liefste thuis zeker ook gezien de speellengte. Op visueel vlak viel er in ieder geval niets op deze film aan te merken. Film kende tal van mooie scènes waaronder de zeer fraaie openingsscène. Ook het middeleeuwse stadje en de landschappen oogden zeer mooi. Het acteerwerk was ook dik in orde, vooral dat van Anton Adasinsky in de rol van de duivel.

Waardering; voorlopig 3,5*

Het verschilt per interpretatie of Faust zijn ziel verkoopt voor liefde of kennis, maar bij Goethe is het vooral liefde en dat is belangrijkste bron voor deze film geloof ik. Al probeerde de film toch ook wel duidelijk te maken dat het meer lust dan liefde was dat Faust voor Margarethe voelde; hij lijkt minder betrokken te zijn bij haar als persoon. Dat leek me zelfs een belangrijk punt hier. Dat is ook één van de redenen waarom ik het einde zie als de voltooïng van een reeks misleidingen, die net zozeer door Faust zelf als door de Duivel zijn geplaatst. Faust denkt aan het eind de hemel te beklimmen en wellicht is het dat ook, maar het lijkt evenveel op de eeuwige leegte van de hel. Maar ik zou de film echt nog een tweede keer moeten zien om duidelijk te krijgen of Faust werkelijk zijn zwaktes overwint of dat hij slechts met zijn woorden alles weet te verdraaien alsof hij de goede weg gevonden heeft, iets waar hij een handje naar heeft, in deze filminterpretatie in ieder geval. Beide eindes werken prima, maar dit een zowel een film over corruptie als een slotdeel in een reeks van over dictators. Ik denk niet dat het de bedoeling is dat de Duivel de Hitler/ Lenin/ Hirohito van deze film is, maar Faust zelf. Dat gedraai met woorden en het als heilig zien van het onheilige (om het maar in religieuze termen uit te drukken) past wel bij dergelijke types en Faust is een goed ijkpunt om te zien hoe het zover zou kunnen komen. Maar dit is een interpretatie zonder de andere delen van de tetralogie gezien te hebben en ik weet niet hoe Sokurov die dictators daarin belicht heeft. Ook heb ik nog geen tijd gehad om me te verdiepen in de persoon Sokurov en weet ik dan ook niets van zijn religieuze visie af en hoe die gereflecteerd wordt in Faust. Ik ging dat ook heel droog deze film in, met alleen wat kennis van het bronverhaal.

Overigens denk ik niet dat als het einde pessimistisch is meteen Von Trier erbij te halen. Von Trier is een zo als complete nihilist die lijkt te geloven dat (bijna) de gehele mensheid slecht is en dat het leven niet de moeite waard is. Zo'n statements haal ik niet uit Faust, die op zijn ergst voor de gevaren van totale corruptie waarschuwd. Het is niet bepaald optimistisch, maar nog lang geen Von Trier. Maar goed, het staat voor mij nog wat open hoe het einde geïnterpreteerd kan worden en het knappe is dat zowel het goede als het slechte einde gewoon werken.

In Murnau's versie richt Faust zijn verlangen achtereenvolgens op kennis, jeugd en liefde. Interessant dat deze op het eerste gezicht schijnbaar ongerelateerde zaken in dit verhaal verbonden worden. Wat zou dat kunnen betekenen, komen ze allen voort uit dezelfde al te menselijke drijfveren?

Over Sokurovs Faust:
Het einde voelde voor mij wel als een verlossing. Waar de hele film zich afspeelt in nauwe gangen en interieurs, speelt het einde zich af in uitgestrekte natuur. Het kan geïnterpreteerd worden als een Bressoniaanse verlossing, namelijk in de dood. Maar misschien komt de verlossing voort uit inzicht van Faust in de gevolgen van zijn motieven en handelingen, het einde is dan een spirituele transcendentie, een geestelijk hemelvaart. Maar eenduidig is het zeker niet; ook op het einde moet Faust zich nog ontworstelen aan lijdende zielen bij het water (de Styx ?). Dit valt te interpreteren als de onmogelijkheid van verlossing...

Dat denk ik ook, maar dat schreef ik wat onhandig op. Mephistopheles en Faust zijn één door hun wisselwerking, gedragingen etc. Althans het is wel degelijk dat de duivel bezit neemt van de ziel van de mens, de moordscène lijkt me daarvan een treffend voorbeeld. Het is onlosmakelijk verbonden. Het kwaad is dus niet de persoon, maar de uiterlijke verschijningsvorm of eigenlijk de gedragingen (als reactie op een ander, als reactie op een behoefte etc.)

Il Maestro e Margherita (1972) van Aleksandar Petrovic is ook een geweldige film gebaseerd op het gelijknamige boek van Michail Boelgakov.

Il Maestro e Margherita (1972)

Jammer genoeg ruim een maand geleden dat ik deze film gezien heb (met tussendoor een boel andere films), dus helaas kan ik niet al te veel in detail treden.

Faust vond ik alleszins een zeer trage, vaak saaie film. Daar tegenover staat wel een verzorgde cinematografie (al begreep ik hoegenaamd niet de esthetische keuze om het beeld geregeld te krommen en te laten "afhellen") en enkele sfeervolle scènes, zoals bv. de mooie eindscène in wat volgens mij de hel moet voorstellen.
Er zijn dus goede dingen te bespeuren, maar helaas vlotte het verhaal lang niet voldoende zodat ik geregeld hoopte dat de aftiteling reeds om de hoek loerde. Na alle positieve kritieken toch wel een teleurstelling jammer genoeg.


2,5*

Na de kitscherige fantasy opening vreesde ik voor het ergste. Maar jullie zien het al, de film is mij vervolgens uitstekend bevallen. Duurde wel een tijdje voordat ik er echt lekker inzat, met name het tempo lag erg hoog, wat ik niet gewend ben van Sokurov. En dan werd er af en toe zo'n afwijkende, wat misplaatste, lens ingegooid (die Sokurov altijd wel gebruikt, maar hier in het begin dus enkel sporadisch), wat nogal leek te vloeken met de rest van het vrij standaard camerawerk. De cinematografie wordt echter steeds aparter en beter naarmate de film vordert, en is uiteindelijk van onmisbare waarde om je mee te sleuren in de dromerige en hallucinante sfeer. Ook best wel een vieze, gore film eigenlijk. Alleen al die eerste scène met de autopsie, of die door Wagner gebrouwde mensch in een buisje, best smerig. Daarnaast ook verrassend veel humor. Het einde is voornamelijk geweldig, maar ook het middendeel in het bos is fraai, fijne sprookjesachtige sfeer daar. Het moment dat Faust in die kamer met het meisje wakker wordt is waarschijnlijk favoriet. Desolaat en enigszins vervreemdend, maar ook wel weer geestig door die misvormde wezens. Wat betreft het einde kwam zowel een positieve als negatieve interpretatie op, wat hier al besproken is. Deed me denken aan het einde van Posetitel Muzeya (1989). Als ik deze twee eindes vergelijk, lijkt die van Faust toch wel hoopvol, waar het kwade is verslagen. Terwijl het wanhopige einde van Visitor of a Museum meer voelt als de eeuwige leegte van de hel, hoewel dat bij deze Faust voor mijn gevoel dus ook mogelijk is.

kijk ook eens naar het einde van Den Brysomme Mannen (2006)

Liever de hele film Kende de titel wel, maar nu ik er wat van heb opgezocht ga ik er zeker achteraan. Dacht eigenlijk dat het een heel ander soort film was.

Wonderschoon!

Inderdaad wel een heel ander tempo dan je van Sokurov gewend ben. Het tempo ligt erg hoog, en er gebeurt in de 2 uur 20 minuten misschien wel meer dan in al zijn andere films die ik heb gezien bij elkaar. In het begin was het wel even afwachten of dat niet ten koste zou gaan van de dromerige sfeer van zijn films, maar ik heb er eigenlijk niet lang meer bij stilgestaan.

Het aloude Faust-verhaal is door Sokurov op boeiende wijze verfilmd. Hij houdt vast aan een nogal theatrale acteerstijl die eigenlijk wel erg goed werkt. Visueel is het absoluut genieten. Sokurov heeft er nog wel eens apartere dingen laten zien, dit was toch wat degelijker, al komt er af en toe de stijl in terug die we van oa Mat i Syn kennen. Vooral tegen het einde levert het een hele hoop mooie scenes op met dat meisje (scene bij het water was echt schitterend), en worden de locaties ook steeds intrigerender.

Toch tamelijk geniaal, meest toegankelijke en bijna de beste Sokurov die ik heb gezien. Zou dit toch wel als instapper van het oeuvre kunnen aanraden.

4.5*

Schitterende, maniakale film. Bruno Delbonnel's camerawerk is bijna niet van deze wereld, zo mooi, en geeft beeld aan de één na de andere meesterlijke scène.

Toch is het personage Heinrich Faust bijna ondoordringbaar. De onweerstaanbare aantrekkingskracht van Margarete kon ik niet echt begrijpen en Faust's omslag, van een man van de kennis naar een man van de lust, vond ik ondanks de suggestie niet erg aanwezig.

Heel snel herzien maar, wellicht valt het kwartje dan.

Ach schijt: vijf sterren verdient ie gewoon. De film blijft in mijn hoofd rondspoken...

Goethe's Faust is een prachtig drama.

Over de vertolking kun je twisten, maar ik vond het slecht. Het begint al met een soort digitaal overzicht van het stadje, vreselijk. Continue ontkleuring, goedkoopste trucje om sfeer te scheppen. Belachelijke vertekening bij tijden, ook al weer zo'n goedkoop zogenaamde artistieke truc. En dat geldt voor alles, de dialogen, het spel was bedroevend. Nee, Goethe's Faust word hier geen eer aangedaan, integendeel. Wanproduct.

Uitermate suggestieve, overvolle, duizelingwekkende adaptatie van één van de grote Europese sagen, meer bepaald zoals die in het werk van Goethe vorm kreeg.

Woorden, beelden, personages en figuranten buitelen over elkaar heen, verdringen elkaar, gevangen in meestentijds elkaar snel afwisselende shots, ingesnoerd in een nauw 4/3 kader met afgeronde hoeken. En met het bij wijlen vervormen en kantelen van het beeld accentueert Sokurov nog het meerdimensionale, surrealistische, droom- en spookachtige karakter van het verhaal.

Het is voor mij misschien niet alleen de rijkdom van het materiaal dat overvloedig en soms gelijktijdig over je wordt uitgestort, dat het onmogelijk maakt om deze film in één keer te behappen; er is erg veel tekst, en ik heb mijn kennis van het Duits sinds de middelbare school behoorlijk laten sloffen. Daardoor moet ik toch kiezen voor de (Engelse) ondertiteling, die net wat meer concentratie vereist dan Nederlands; gevoegd bij wat er dan nog tevens aan details in beeld wordt voorgeschoteld, gaat het me dan bij herhaling behoorlijk duizelen.

De keuze van de vertalers om niets te negeren (die indruk heb ik in ieder geval), lijkt me een terechte. Want hoewel vaak raadselachtig: niets lijkt willekeurig. Al was het maar omdat het sowieso bijdraagt aan de chaotische, raadselachtige sfeer van de droom/nachtmerrie van Faust.

Maar hoe ijzersterk en rijk aan inhoud dat verhaal ook is: wat de film als film zo goed maakt – zeker vanaf het moment dat het in ieder opzicht fantastische Mephisto-personage (een pandjesbaas dan wel woekeraar) ten tonele verschijnt – zijn het snelle ritme waarin die voortrolt, de ene na de andere schitterende scène aan elkaar rijgend (het badhuis, de taveerne, de begrafenis, de terugtocht door het bos na de begrafenis, de kerk, de verleiding en de dood in het huis van Gretchen, de ontmoeting van Wagner en zijn homunculus met Margarethe), en de afwisselend terloopse en nadrukkelijke toon van de dialogen; met name het verbale steekspel tussen Faust en Mephisto is fascinerend.

Sokurov’s ‘Mephisto’ is echt een geweldig personage: grappig-grotesk in voorkomen, berekenend en meedogenloos in zijn acties, en in zijn uitingen beurtelings van een vrolijk cynisme en een suggestieve diepte. Een opgewekte, Jezus- en heiligenbeelden tongzoenende schelm, klagend over zijn vleugels, om te lachen en angstaanjagend tegelijk. En als hij als voor zichzelf begint te mompelen, moet je opletten. Er zit ook een onbepaalde droefgeestigheid in hem.

Maar ook de scènes van Faust met Margarethe zijn vaak adembenemend. Wat doet Margarethe, als de bij de begrafenis naast haar staande Faust nadrukkelijk zijn hand tegen de hare vleit? Verzamelt zij speeksel om hem te bespugen? En als Sokurov hun gezichten laat baden in een onaards helder licht, veranderen die; alsof we hun zielen zien, als het ware...

De epiloog met Faust ‘on top of the world’ is eveneens fascinerend, veel vragen oproepend. Ontwikkelingen lijken wat uit de lucht te komen vallen. Zien we daar het stenigen van de duivel?!? Dat is in ieder geval geen Europese traditie, dacht ik zo... En waar Goethe Faust nog ten hemel liet opnemen, antwoordt Sokurov’s Faust op de haast beteuterde vraag uit de hemel waar hij heen gaat: Verder, steeds maar verder...

Je kunt bij één en ander – in de zin van een ‘goede’ of een ‘slechte’ afloop – gemengde gevoelens hebben, en je afvragen of op Sokurov’s Faust (mens) niet de woorden Fools rush in where angels fear to tread van toepassing zijn...

Wat een film.

De verzorging was oké, maar verder had ik te veel het gevoel, naar een gefilmd toneelstuk te kijken.

En hóe gefilmd!

Euh, dat is een pure film toch ook? 't Is niet allemaal Hollywood CGI en hyperactie wat de klok slaat in films.

Nou ja, dan kan de theatraliteit ervan je nog wel tegenstaan. Afgaande op de top 10 van Capablanca lijkt hij niet zozeer hyperactiviteit en CGI in cinema te zoeken...

Een tragedie over de verwoestende uitwerking van macht met een geleerde die wilde weten hoe het leven werkelijk in elkaar zit, want de wetenschap had hem geen antwoord gegeven. In ieder geval hakte de openingsscène er meteen in. De kleuren zagen er verzadigd en surrealistisch uit, de decors waren prachtig en dat gold ook voor de aankleding/kledij. De cast speelde uitstekend (met name Isolda Dychauk. En toch was het me allemaal veel te kunstmatig en nihilistisch en dat begon me al gauw te vervelen.

De elfde film die ik van Sokurov zie maar uitgerekend de film die met Russian Ark waarschijnlijk zijn meest gevierde is zie ik dus nu pas. Montorsi geeft aan dat dit de toegankelijkste Sokurov is die hij zag, daar ben ik zeer mee oneens. Ik zou als instapper eerder naar een film als Aleksandra grijpen. Faust heeft een hoger tempo dan het meeste werk van hem, maar is ook erg Sokurov en zelfs ondanks dat deze film Duitstalig is heel erg Russisch (de manier waarop de filosofisch getinte dialogen gaan bijvoorbeeld en het, hoe moet ik het noemen, relativeringsvermogen ofzo). Ik denk dat je met zowel Russische films als films van Sokurov beter wat ervaring kunt hebben. Qua aankleding heb ik Sokurov zelden zo fantasievol gezien als hier. De film heeft een soort smerigheid die ik erg kan waarderen, maar is ook vaak wonderschoon en het einde voelt opvallend optimistisch voor een Faust-interpretatie.

Nog een puntje: Hoe gaat het eigenlijk met Sokurov? Het afgelopen decennium was al niet erg productief, maar zijn laatste is nu al zes jaar oud en hij is niet meer zo piepjong.

Vond dit geen gemakkelijk film om te zien en ook niet om te beoordelen. Vrij moeizame zit voor me waarbij ik me (te) veel gefocust heb op wat ik zag en minder aandacht had voor de inhoud. Mede daardoor wellicht te weinig "in" de film gezeten. Kon me moeilijk concentreren op de dialogen die ik niet zo hapklaar vond. Het verhaal van Goethe was me wel enigszins bekend, maar toch. Ook Sokurov is na enkele films gezien te hebben geen persoonlijk hit wonder ...

Wel genoten van de gedetailleerde scènes die met veel zorg en kunde gebracht werden. Ook de vele geel-bruine kleuren gaven iets mysterieus en onbehaaglijk. Prima decor en aankleding waarvan je bij momenten ogen tekort kwam.

Een wel erg vrije Goethe-bewerking, zoveel is zeker. Kiest Faust in Sokurovs lezing voor het verraad aan zijn verlichte idealen, of vindt en verleidt Mephistopheles (Mauricius) hem tegen wil en dank? Anders gezegd: parasiteert de mens doelbewust op de ander, of wordt Het Kwaad als bij toeval geboren – in zekere zin vanuit Het Goede, het schone, het wezen van Gretchen? Goed en Kwaad zouden dan nauw met elkaar verbonden zijn en quasi niet zonder elkaar kunnen bestaan, en precies zo voert Sokurov het duo Faust – Mauricius op: als twee stemmen van één corpus, als de fysieke mens en het wanstaltige idee van mens. In de gruwel van Mephisto’s duivelse maniertjes stopt Sokurov echter donders veel humor. Van een blubberkont tot de obsessie om heiligenbeelden te zoenen: Het Kwade krijgt er iets aandoenlijks door, want door het afgrijzen deemstert een vleug mededogen. Ook de representatie van het slechte heeft zo zijn nukkige trekjes…

Heerlijk is hoe Yuriy Arabov zinnen uit Goethe’s origineel herschrijft, doelbewust door elkaar haspelt, herkauwt in de context van een narratief dat modern aandoet ondanks de historische setting. Cinematografisch zijn de oude meesters van de schilderkunst dan weer niet veraf, ook al doen de experimenten met lenzen en perspectieven soms geforceerd aan. In wezen zijn het immers de dialogen die deze ‘Faust’ vertellen, waarbij de beeldtaal zich eerder dienend opstelt. Anderzijds loodst Sokurov het titelpersonage na de verkoop van zijn ziel een bloedstollend horror vacui binnen waaruit alle menselijke leven gezogen wordt en enkel ongedierte regeert: fenomenaal hoe de regie een dergelijke apocalyptische sfeer weet op te wekken aan de hand van decor, rekwisieten, dieren, belichting en wat dies meer…!

In zekere zin voert Sokurovs moderne avant-garde de boventoon, wat maakt dat het moeilijk identificeren is met deze Faust. Zijn hoop en zijn dromen zouden de onze kunnen zijn – zoals bij Goethe en bij Mann – maar als mens komt de protagonist hier zelden tot nooit uit de verf. Daarvoor heeft Sokurov zijn Faust te veel op Mephisto geënt: waar die laatste via humor quasi menselijk wordt, ziet Faust eruit als een beest wanneer hij (als opgejaagd wild) door het beeld raast. Nogmaals: Goed en Kwaad zijn in de artistieke visie die de film uitdraagt geen tegengestelde polariteiten, maar raken elkaar aan in de personages – een treffende uitbeelding van wat ook Goethe al voor ogen had, hoewel Faust als mens hier quasi geen sympathie wekt omdat hij als zonderling wordt neergezet… De kijker vraagt zich dan af: waarom?

Sokurov zweert bij bevreemding – een idiomatische keuze. Vaart deze ‘Faust’ daar wel bij? Misschien niet. En het einde, waarover hier al wat inkt gevloeid is? De steniging van Mephisto betekent een bevrijding, maar kan Faust een deel van zichzelf vernietigen en tegelijk als ‘heel mens’ verder leven? Wat blijft er over nadat het ego Het Kwaad heeft uitgeroeid: een reine dwaas? Een verlicht idioot, die nog veel verder van ons af staat dan de gekwelde, worstelende, verlangende Faust van voorheen? Voer voor verdere gedachten, ook dat is zeker…

3*