Cromwell (1970)

Alec Guinness als koning Karel I lijkt zo uit het bekende schilderij van Anthonie van Dyck gestapt te zijn. Hij zet de rol van een weinig doortastende, ietwat stotterende (historisch juist), monarch neer die zich nu eens door zijn katholieke, Franse vrouw, dan weer door een andere raadgever laat leiden.

Richard Harris is Oliver Cromwell, de stugge puritein (streng de bijbel aanhangende protestant, denk aan de Mayflower naar de koloniën = Amerika), wars van elk vorm van paapsheid en overtuigd van zijn eigen gelijk.

Ook de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) op het Europese vasteland was niet meer of minder dan een godsdienstoorlog (afgesloten met de Vrede van Westfalen, waarvan de Vrede van Münster voor de Nederlanden onderdeel uitmaakte). We zien dan ook Timothy Dalton als prins Rupert van de Palts (in Duitsland) als verwant van de koning meevechten.

Dit was niet de eerste burgeroorlog in Engeland (denk aan de Rozenoorlogen om de erfopvolging in de 15e eeuw), maar wel die met de meest dramatische gebeurtenis: de onthoofding van de koning op last van het parlement op 30 januari 1649 (als voorloper voor die van Lodewijk XVI van Frankrijk in 1793). Eerder waren al Engelse koningen op last van anderen gedood, maar dan niet zo in het openbaar (denk aan Edward II en Richard II). Het koningsschap werd afgeschaft en de republiek uitgeroepen.

Waar in andere landen dan iemand als hoofd werd aangesteld (zoals de doge van Venetië of de stadhouder in de Nederlanden) bleef dat eerst achterwege, met alle gevolgen van dien.

Uiteindelijk was iedereen ontevreden: de koning kon zich niet voorstellen dat hij als de door god gezalfde een haar kon worden gekrenkt, de adel voelde zich van de eeuwenlange privileges beroofd, het volk had nog steeds geen medezeggenschap via gekozen vertegenwoordigers en het leger dacht voor niets te hebben gevochten.

Hoewel ik Cromwell een magistrale film vind (voor het eerst gezien in augustus 1970 in het Odeon Theatre aan het Leicester Square in Londen, de DVD bij uitkomen in 2003 in Engeland meteen besteld) lijken mij de karakters van de antagonisten niet geheel juist neergezet: de koning te zwak en Cromwell te veel in het gelijk gesteld (hij lijkt gedwongen te worden de beslissingen te nemen).

Vergelijk deze film eens met To Kill A King met Rupert Everett als de koning en Tim Roth als Cromwell.

Dat praalgraf op het einde is inderdaad wel vreemd. Ik heb toch altijd gedacht dat Cromwell, gezien zijn antipathie tegenover de monarchie, toch niet de meest geliefde figuur is in historisch Engeland.

Verder is dit wel een aardige Britse geschiedenisfilm, die helaas niet het niveau haalt van andere soortgelijke films zoals Becket of A Man For All Seasons. Het is helaas niet de hoofdacteur die het geheel interessant maakt, maar de acteerprestatie van Alec Guinness als Charles I. De gelijkenis is, zoals ags50 aangaf, treffend. Richard Harris probeert naar mijn mening iets te veel te hengelen naar een Oscar. Elke speech wordt met net te veel pathos gebracht.

Toch vraag ik mij af de film niet interessanter was geweest als men The Protectorate in beeld had gebracht?3*

Uiterst verzorgde historische film met knap opgezette massa- en actiescènes maar vooral een wetenswaardig stukje Britse geschiedenis.

Een verhaal rond Cromwell maar ook over koning Charles I, majestueus vertolkt door Alec Guinness, en over een burgeroorlog die in feite noch min noch meer een godsdienstoorlog was. Toch merkwaardig om te zien hoe destijds tot het uiterste werd gegaan om eigen aard en religie ongestoord te behouden. Actuele westerse grondweten laten doorgaans de keuze vrij...Het heeft wat geduurd.

Te noteren ook is de uitstekende karakteruitdieping van de twee hoofdpersonages, de degelijke, evenwichtige opbouw, de muziek en het goed acteren over nagenoeg de ganse lijn.

Film over de historische figuur; Oliver Cromwell (1599-1658) Cromwell werd een succesvol legerleider tijdens de Engelse burgeroorlog. Waar aan de ene kant de cavaliers,(royalisten) koningsgezinde burgers die koning Karel I (Charles I) steunden, en aan de andere kant de zogeheten 'roundheads', die meer parlementaire invloed wilden. Het persoon Cromwell is omstreden omdat hij als streng gelovig puritein meedogenloos huis hield onder de katholieken (in England en later in Ierland) Door zijn onverzettelijke houding werden ook opstanden binnen zijn eigen troepen hard neergeslagen. Daarnaast is hij het enige Engelse staatshoofd die ooit een vorst in het openbaar liet onthoofden. En dan als hij eenmaal 'lord protector' (landvoogd) is, vertoonde hij opvallende dictatoriale trekjes.

Regisseur Ken Hughes presenteert de film als geschiedenisles en portretteert Oliver Cromwell vooral als heroïsch. Als een revolutionair denker, een groot militair leider en een kracht voor radicale verandering. Hij wordt bijna getoond als een voorvechter van democratie, Wat, misschien gezien aan welke kant je staat, uiteindelijk maar een halve waarheid is. De film kreeg niet voor niets negatieve recensies vanwege de vele historische onnauwkeurigheden. Richard Harris die de hoofdrol speelt is niet best en lijkt de gehele tijd alleen maar te schreeuwen. Alec Guinness als koning Charles is het tegenovergestelde en verdwijnt soms geheel in de achtergrond, Toch valt er wel wat te beleven...

De groots opgezette gevechtsscènes zien er goed uit Er zijn Oscar-winnende kostuums (ontworpen door Nino Novarese) en een smakelijke ondersteunende cast met veel bekende gezichten van James Bond-spelers in bijrollen. Latere 007 Timothy Dalton is zelfs te zien als neef van de koning, prins Rupert! Denk dat het lastig is om van een complex figuur als Cromwell, een goede film te maken. (gezien de geschillen tussen protestanten en katholieken) De film is denk ik nog aardig geslaagd maar vertoont ook gebreken.

Twee jaar naar zijn dood werd met het aantreden van koning Karel II, het Engelse koningschap al hersteld. Cromwells lijk wed opgegraven en postuum geëxecuteerd op 30 januari 1661, de datum waarop hij Karel I had laten terechtstellen. Zijn hoofd op een staak gespietst en tot 1685 tentoongesteld. De rest van het lichaam werd in een put geworpen. Het praalgraf aan het einde van de film kan dan ook niet anders dan verwijzen naar zijn eerste graf.

Een James Bond-regisseur die een historische film maakt over een roerige tijd in de UK met religieuze spanningen op de koop toe… En wat krijg je? Een heldendicht, waarbij ongegeneerd historische betrouwbaarheid in de vuilnisbak gemieterd wordt. Dat is nog tot daar aan toe, maar zorg er dan in ieder geval voor dat je held meer kan dan drie standjes (hees fluisteren, proclameren, of fulminerend), zodat je niet bang hoeft te wezen dat de antiheld hem eruit speelt.
Wel vroeg ik me af wat het doel was van deze film? Is het opportunistisch meerijden op de marksistiese tijdsgeest? Cromwell was immers lang niet zo begaan met de common people en onderdrukte gewoon democratische beweging als de Levellers Gewoon proberen een epic blockbuster te maken maar daar amateuristisch in falen zoals Redbad of Michiel de Ruyter?
Wat het doel ook was, het resultaat vond ik magertjes.